سوئال: ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئۇستاز! بىز بىرقانچە كىشى كورىيەگە ئىشلەشكە كەلگەن. بۇ يەردە ھالال گۆش تاپماق تەس ئىكەن. دۇكانلاردا ئاۋسترالىيەدىن ئىمپورت قىلىنغان «ھالال» بەلگىلىك قاچىلانغان كالا ۋە قوي گۆشلىرى بار ئىكەن. ئۇنىمۇ تېپىش ئاسان ئەمەس ئىكەن. بۇ يەردە ئىشلەشكە كېلىپ تۇرۇۋاتقان ئۇيغۇرلار خېلى كۆپ. ئۇزۇن مۇددەت تۇرماقچى بولغاچقا، ئاشۇ گۆشلەرنى ئىستېمال قىلساق بولامدۇ؟ سىلىنىڭ ياۋروپادىكى بۇ تۈرلۈك گۆشلەر توغرىسىدىكى پەتۋالىرىنى ئوقۇغان بولغاچقا، ھارام گۆشنى ئىستېمال قىلىپ سالماسلىق ۋە تەقۋادارلىقنى قولدىن بەرمەسلىك ئۈچۈن قايتا سورىدۇق. ئىستېمال قىلىش جائىز بولمىغان تەقدىردە، ئۇزۇن تۇرالماي قايتىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ.
جاۋاب: ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام ۋەرەھمەتۇللاھى ۋەبەرەكاتۇھۇ!
بارلىق ھەمدۇسانالار جانابىي ئاللاھقا بولسۇن، شۇنداقلا پەيغەمبىرىمىز مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمگە، ئۇ زاتنىڭ ئائىلە – تاۋابىئاتلىرىغا، ئەسھابلىرىغا ۋە ئۇ زاتقا تاكى قىيامەتكىچە ئەگەشكەنلەرگە دۇرۇد ۋە سالاملار بولسۇن.
ھارام ۋە شۈبھىلىك گۆشلەرنى ئىستېمال قىلىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن ئاۋسترالىيەگە ئوخشىغان دۆلەتلەردىن ئىمپورت قىلىنغان «ھالال» بەلگىلىك قاچىلانغان كالا ۋە قوي گۆشلىرىنى ئىستېمال قىلىشقا بولمايدۇ. بۇنىڭ سەۋەبى تۆۋەندىكىچە:
1. بوغۇزلاش جەريانىدا شەرىئەتكە خىلاپ كۆپ ئىشلارنىڭ بولىدىغانلىقى. «ياۋروپا پەتۋا ۋە تەتقىقات كومىتېتى»(The European Council For Fatwa and Research) ئادەتتە ياۋروپادا ئېلىپ بېرىلىۋاتقان بوغۇزلاش ئۇسۇللىرىنى كۆزدىن كەچۈرگەندىن كېيىن، شەرىئەتكە خىلاپ كۆپ ئىشلارنىڭ بولىدىغانلىقىنى، قوي بىلەن موزايلار ئۆلۈپ قالمىسىمۇ، توخۇ ۋە كالىلارنىڭ بوغۇزلاشتىن بۇرۇنلا ئۆلۈپ قالىدىغانلىقىنى كۆزدە تۇتۇپ: «توخۇ بىلەن كالا گۆشلىرىنى يېيىش جائىز ئەمەس. ئەمما، قوي بىلەن كىچىك موزاينى بوغۇزلاش ئۇسۇلى بەزى جايلاردا شەرئىي بوغۇزلاش قائىدىسىگە زىت كەلمەيدۇ» دەپ قارار قىلغان(1). بۇ ھۆكۈم ئاۋسترالىيە ئۈچۈنمۇ ئوخشاش.
2. ھايۋان بوغۇزلىنىشتىن بۇرۇن ئۆلۈپ قالسا ياكى توك بىلەن بىھۇش قىلىنىپ «شەرئىي» بوغۇزلانغان تەقدىردىمۇ تولۇق قانسىراش بولمايدىغانلىقى سەۋەبلىك گۆشىنىڭ ۋەزنى ئېغىر بولىدۇ. گۆش ساتىدىغانلار پايدىنى كۆپ ئالىدىغان گەپ.
3. ئاۋسترالىيە قانۇنى ھايۋاننى توكتا سوقۇپ بىھۇش قىلماستىن بوغۇزلاشنى چەكلەيدۇ(2). بوغۇزلاشتىن بۇرۇن توك ياكى تاپانچىلاردا ئۆلتۈرۈلگەنلەرنىڭ گۆشى ئېنىق ھارام. بىھۇش قىلىنغان ھايۋانلار ئۆلۈپ قالمىغانلا بولسا، شەرئىي بوغۇزلىسا ھالال بولىدۇ. لېكىن، بىز جەرياندىكى ئەھۋاللارنى بىلەلمەيمىز.
4. كۆپىنچە دۆلەتلەر ئۆز ئاھالىسى بولغان مۇسۇلمانلارغا ياكى باشقا دۆلەتلەردىكى مۇسۇلمانلارغا گۆش سېتىشتا «ھالاللىق گۇۋاھنامىسى» قوللىنىدۇ. ھالاللىق گۇۋاھنامىسى ئادەتتە پۇل تاپىدىغان يولبولغاچقا، بۇ گۇۋاھنامىلەردە ئىشەنچ ئازلاپ كەتكەن. نۇرغۇن دۆلەتلەردە ئەھۋال شۇنداق. ئاۋسترالىيەنى ئېلىپ ئېيتساق، ئاۋسترالىيەدىكى ھالاللىق گۇۋاھنامىسى بېرىش سالاھىيىتى بار تۆت ئورۇننىڭ بىرى بولغان «ئاۋسترالىيە ئىسلام مەجلىسلىرى بىرلىكى (AFIC)نىڭ بۇ مەسىلىدە بىر قەدەر مەزمۇت تۈزۈملىرى بولسىمۇ، ھالاللىق گۇۋاھنامىسىدىن قىلىدىغان كىرىم ھەر يىلى نەچچە مىليون دوللارغا يېتىدىغان بولغاچقا، ئۇنىڭ بەزى ئەزالىرى 2017 – يىلى ئۆز ئالدىغا گۇۋاھنامە بېرىپ پۇل يىغقان ئەھۋاللارمۇ بولغان(3). تېخى مۇشۇ ئايدىكى بىر ۋەقەلىكتە «مالايسىيا ئىسلامىي گۈللىنىش ئىدارىسى (JAKIM)» ئاۋسترالىيەدىكى بىر شىركەت (THOMAS FOODS INTERNATIONAL LOBETHAL) كە بېرىلگەن «ھالاللىق گۇۋاھنامىسى»نى ئەمەلدىن قالدۇرۇش ئۈچۈن تەكشۈرۈش ئېلىپ بارغان ۋە شىركەتتىكى زەبھى قىلىش ئىشلىرىغا ئالاقىدار ئىشچىلارنىڭ سىنلىق ۋە سۈرەتلىك ئىسپاتلىرىغا ئاساسلىنىپ، ئۇنىڭ گۇۋاھنامىسىنى ئەمەلدىن قالدۇرغان ۋە بۇ ھەقتە «ئاۋسترالىيە ھالال گۆش ئالىي ئىسلام مەجلىسى (SICHMA)»نى ۋاقىپلاندۇرغان(4).
5. كورىيەدىكى «ھالال» بەلگىسىنى ساختا قىلىش ۋەقەلىكلىرىمۇ كۆپ. بىر قېتىمقى پاش قىلىشتا يىللارچە مەسجىدلەرگە تەمىنلەنگەن «ھالال» بەلگىلىك گۆشلەرنىڭ «ھالال» بەلگىسىنىڭ ساختا بولۇپ چىققانلىقى ھەققىدە «كورىيە مۇسۇلمانلار بىرلىكى (Korean Muslim Federation)»نىڭ بۇسان شۆبىسى رەئىسى لى دوڭ خا: «مۇسۇلمانلار ئالداندى» دېگەن(5).
پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مەشھۇر بىر ھەدىستە مۇنداق دەيدۇ: «ھالالمۇ ئېنىق، ھاراممۇ ئېنىق. بۇلارنىڭ ئارىسىدا شۈبھىلىك نەرسىلەر بار. ئىنسانلارنىڭ كۆپىنچىسى بۇلارنىڭ ھالال ياكى ھاراملىقىنى بىلمەيدۇ. كىم دىنىنى ۋە ئىپپىتىنى ساقلاش نىيىتى بىلەن بۇلارنى تەرك ئەتسە، ئامان بولىدۇ. كىم بۇنىڭ قايسىبىرىنى قىلسا، ھارامنى قىلىپ سېلىشقا تاس قالىدۇ. بۇ خۇددى چەكلەنگەن رايون ئەتراپىدا پادىسىنى ئوتلاتقان كىشىنىڭ پادىسىنىڭ ھەرئاندا بۇ رايونغا كىرىپ ئوتلاپ قېلىشقا تاس قالغىنىغا ئوخشايدۇ. ھەربىر پادىشاھنىڭ چەكلىگەن رايونى بولىدۇ، ئاللاھنىڭ چەكلىگەن رايونى بولسا ھارام قىلغان نەرسىلىرىدۇر. قۇلاق سېلىڭلار! ئىنساننىڭ بەدىنىدە بىر چىشلەم گۆش بار، بۇ گۆش تۈزەلسە، پۈتۈن بەدەن تۈزۈلىدۇ؛ ئۇ بۇزۇلسا، پۈتۈن بەدەن بۇزۇلىدۇ. ئۇ بولسىمۇ قەلبتۇر»(6).
خۇلاسە كەلام: كورىيەدە ياشاۋاتقانلار مۇسۇلمان قاسساپلار شەرئىي بوغۇزلايدىغان قۇشخانا ۋە دۇكانلارنى ئىزدەپ تېپىشى كېرەك. ئۇنداق دۇكانلار تېپىلمىسا، ئۆزلىرى ھەمكارلىشىپ شەرئىي بوغۇزلايدىغان شارائىت ھازىرلىشى لازىم. ئۇنىمۇ قىلالمىسا، بازاردىكى ئۆسۈملۈك ۋە دېڭىز مەھسۇلاتلىرى بىلەن كۇپايىلەنسە بولىدۇ. قىسقىسى، بازارلاردىكى توكتا ياكى تاپانچىدا ۋەياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن بىھۇش قىلىنىپ ئۆلتۈرۈلگەن، ئەھۋالى نائېنىق «ھالال» بەلگىلىك گۆشلەرنى يېگىلى بولمايدۇ.
ۋەللاھۇ ئەئلەم بىسسەۋاب (ئاللاھ ئەڭ توغرىسىنى بىلگۈچىدۇر).
دوكتور ئابدۇلئەزىز رەھمەتۇللاھ
2022. 5. 27
1. «ملحق معيار الطعام الحلال والتذكية الشرعية»، المجلس الأوروبي للإفتاء والبحوث. و قرار 2 (2/3) من قرارات الدورة الثالثة – الحكم الشرعي في لحوم الأنعام والدواجن المعروضة في الأسواق والمطاعم الأوروبية، 4 – 7 صفر 1420هـ، الموافق لـ 19 – 22 مايو 1999م.
2. «ئاۋسترالىيە ئىماملار فېدىرال مەجلىسى Australian National Imams Council -ANIC»دىكى ھالاللىق ئىشلىرى مۇدىرى دوكتور مۇھەممەد ئەنەس نەدۋىينىڭ بايانى. قاراڭ: https://www.sbs.com.au/language/arabic/audio/busting-myths-around-what-is-halal-meat-and-what-isn-t
3. قاراڭ: https://stringfixer.com/ar/Australian_Federation_of_Islamic_Councils
4. قاراڭ: https://aswaqpress.com/14-05-2022-71548674512/
5. قاراڭ: https://aswaqpress.com/14-05-2022-71548674512
6. بىرلىككە كېلىنگەن ھەدىس: «بۇخارىي»، 52 – ھەدىس؛ «مۇسلىم»، 1599 – ھەدىس. نۇئمان ئىبنى بەشىر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇما رىۋايەتى.
