دوكتور مۇھەممەد ئەھمەد ئەزب
بۇ ماقالە پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئەۋەتىلىشىنىڭ ئىنسانغا، زامانغا، ماكانغا ۋە پۈتۈن كائىناتقا بولغان تەسىرى ئۈستىدە توختىلىدۇ. ئۇنداقتا بۇ قانداق بولغان؟
تەتقىقاتچىلار مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم تۇغۇلۇشتىن بۇرۇنقى ۋە كېيىنكى تارىخىي ھەرىكەتلەرگە چوڭقۇر نەزەر سالغان ۋاقتىدا، بەس – مۇنازىرە زۇلمەتلىرى توسۇپ قالالمايدىغان چوڭ بىر ئوبيېكتىپ ھەقىقەتنى كۆرۈپ يېتىشى قىيىنغا توختىمايدۇ.
بۇ ئوبيېكتىپ ھەقىقەت – بۇ بۈيۈك تۇغۇلۇشنىڭ شەيئىلەرنىڭ، شۇنداقلا جانلىقلارنىڭ بىر – بىرى بىلەن بولغان ئالاقىسىنى ئۆزگەرتىشتە ئىجابىي رول ئوينىغان كائىنات خاراكتېرلىق ئومۇمىي بىر ئىنقىلابنىڭ سىگنالى بولغانلىقىدۇر. بۇ ۋەجدىن بۇ بۈيۈك تۇغۇلۇش ئىنساننىڭ يەرشارىدىكى ئورنىنى، يەرشارىنىڭ كائىناتتىكى ئورنىنى، زاماننىڭ تارىختىكى ئورنىنى تولۇق ئازاد قىلغان دېسەكمۇ بولىدۇ.
[1]
شۇنداق، بۇ بۈيۈك تۇغۇلۇش ئالەمشۇمۇل بىر ئىنقىلابنىڭ باشلانغانلىقىنىڭ سىگنالى ئىدى. بۇ ئىنقىلاب ئىنساننى، زاماننى ۋە ماكاننى ئازاد قىلغان. ئىنسان، زامان، ماكاننىڭ ئىلگىرىلەش يولىغا توسالغۇ بولۇۋاتقان ھەر تۈرلۈك قۇللۇق كىشەنلىرىنى ئېلىپ تاشلىغان. شۇنىڭ بىلەن ئىنسان ھۆرلۈكىنى ئۆز قولىغا ئېلىپ، ئۆزىنىڭ زامان، ماكان كىملىكىنى ياساپ چىققان. نەتىجىدە ھەر شەيئىدىكى ياخشىلىق ئېلېمېنتلىرى ئېتىلىپ چىقىشقا باشلىغان. بۇ ياخشىلىق ئېلېمېنتلىرىنى ئازاد قىلىشتىكى دەسلەپكى ھەرىكەت بولۇپ، شۇ ئىنقىلابتىن كېيىنلا ئىنسان تارىخ تۆپىلىكىدە تۇرۇپ قەدىمىنى تېخىمۇ يۈكسەك، ئالىي چوققىلارغا توغرىلاشقا، ماكانمۇ ئىلھاملىنىپ تېخىمۇ گۈزەل، تېخىمۇ كۆركەم مايسىلارنى ئۈندۈرۈشكە ۋە قوينىغا ئېلىشقا، زامانمۇ تېخىمۇ مۇكەممەل شەيئىلەرگە پۇرسەت يارىتىپ بېرىشكە ۋە ئۇرۇن بوشىتىپ بېرىشكە باشلىغان.
لېكىن، مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ئىنساننى خىلمۇخىل قۇللۇق كىشەنلىرىدىن قانداق ئازاد قىلدى؟
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم زاماننى تارىخىي ھەرىكەتلەرنىڭ تۆۋەنگە قاراپ قىلغان ھەرىكىتىگە رامكا بولۇشتەك چاڭگىلىدىن قانداق ئازاد قىلدى؟
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ماكاننى بۇت بولۇشتىن ياكى زېمىندا ئىبادەت قىلىدىغان بۇتلار ئورنىتىلىدىغان جاي بولۇشتىن قانداق ئازاد قىلدى؟
بۇ مەسىلە ئۈستىدە نۇرغۇن تەتقىقاتچىلار قەلەم تەۋرەتتى. لېكىن، ئۇلار مەسىلىگە سان – سىپىر نۇقتىسىدىنلا نەزەر سالدى. يەنى ئۇلار سىياسىي، ئىجتىمائىي، مەدەنىي، ئەقىدە ساھەلىرىدىكى تارىخىي ئۆزگىرىشلەرنىڭ ھەقىقىي ئارقا كۆرۈنۈشىنى شەكىللەندۈرگەن شولىلارغا ۋە بۇ ساھەلەردىكى دەتالاشلارغا دىققەت قىلماستىن، پەقەتلا ستاتىستىكا بىلەن كۇپايىلەنگەن. بىز بۇ قۇرلاردا مانا شۇ ھەقىقەتنى يورۇتۇشقا تىرىشىمىز.
قانداق ئازاد قىلدى؟ دېگەن سوئالنى يەنە بىر قېتىم تەكرارلايلى.
[2]
تارىخ بۇ ھەقتە ئۆز – ئۆزىگە بولسىمۇ يالغان ئېيتىشقا پېتىنالمايدۇ. چۈنكى، مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئىنساننىڭ ئىنسانلىقىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش جەھەتتىكى ئىنقىلابى ئۇنىڭ بۈيۈك رىسالىتىنىڭ (ئەلچىلىك ۋەزىپىسىنىڭ) پۈتۈن قىسمىنى تەشكىل قىلغىلى تاس قالىدۇ. چۈنكى، ئىسلامىي رىسالەتنىڭ ئومۇمىي گەۋدىسىنى تەشكىل قىلىدىغان قىممەت قاراش، ئۆرپ – ئادەت، قائىدە – پىرىنسىپ، قانۇن – تۈزۈم، ئەھكام، شەرىئەت، دەۋا – دەستۇر، قىسسە قاتارلىقلار ئىنساندىن ئىبارەت ئۆزىنىڭ ھەقىقىي ئوربىتىسىنى يوقاتقىنىدا ئەھمىيىتىنى يوقىتىپ قويىدۇ.
ئىنساننىڭ بۇ ئىسلامىي تەلىماتلارنى ئەمەلگە ئاشۇرالىغانلىقى بۇ تەلىماتلارنىڭ يەر يۈزىدە مەۋجۇد بولۇپ تۇرۇشىنىڭ ئەقىلگە ئۇيغۇن ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىغان. بۇنىڭدىن چۈشىنىۋالالايمىزكى، «قۇرئان»نىڭ مۇددەتكە بۆلۈنۈپ چۈشۈرۈلۈشى مۇھىم بىر مۇقەددىمە ئۈستىگە قۇرۇلغان تەبىئىي تەرتىپتۇر. بۇ مۇھىم مۇقەددىمە جاپاكەش ئىنسانىيەتنى ئازاب – ئوقۇبەتتىن قۇتۇلدۇرۇش. بۇ ئاسماندىن زېمىنغا ۋەھيى چۈشۈشىنىڭ ئاساسلىق سەۋەبىدۇر.
شەرىئەت ۋە رىسالەتلەرنىڭ (پەيغەمبەرلىك، ئەلچىلىكلەرنىڭ) مەۋجۇدىيىتى ئۇنىڭدىن بۇرۇنقى يەنە بىر مەۋجۇدىيەتنىڭ بولۇشىغا قاراشلىق. ئۇ بولسىمۇ ئىنسان مەۋجۇدىيىتىدۇر. ئىنسان مەۋجۇد بولمىسا، شەرىئەتلەرمۇ مەۋجۇد بولمايدۇ. ئىنسان ئۆزىنىڭ زېمىنغا چۈشۈش تارىخىنى تاغ ئۆڭكۈرلىرىگە، تاغ چوققىلىرىغا يېزىپ قالدۇرمىغان بولسا، رىسالەتلەرمۇ ئۆزىنىڭ چۈشۈش تارىخىنى قەغەزنىڭ ئۆڭكۈرلىرىگە، نەپس ۋە تەبىئەت – مىجەز چېكىلىرىگە يېزىپ قالدۇرالماستى!!
دېمەك، مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئىنساننى ئازاد قىلىشى مەقسەتلىك، ھەممىدىن بۇرۇنقى شەرت بولغاچقا، بۇ ئازاد قىلىشنىڭ سالمىقى كىشىگە رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن ئاققان ھەربىر تامچە قان – تەرنى ئۇ زاتنىڭ چىن كۆڭلىدىن ياقتۇرۇپ ئاققۇزغان دېگەن قائائەتنى بېرىدۇ. چۈنكى، بۇ جاراھەت بۇ يەردە قان ئاققۇزغان بولسا، ئۇ يەردە ساناقسىز جاراھەتلەرنىڭ قېنىنى توختاتقان. دېمەكچىمەنكى، قوماندان رەسۇلۇللاھ سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن ئاققان ھەربىر تامچە قان – تەر ئىنسانىيەتنىڭ ئۇزاق تارىخىدا ئىنسانلارنىڭ پېشانىلىرىدىن قان توپانلىرىنى، ياش شارقىراتمىلىرىنى سۈرتىدىغان مېھرىبان، شەپقەتلىك قوللارغا ئايلانغان.
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ پېشانىسىدىن ئاققان قان – تەرلەر كائىنات، تارىخ ۋە ئىنسانىيەتنىڭ يۆنىلىشىنى توغرىلىغان. بۇ جاراھەتلەر ئىنساننىڭ ئېچىنىشلىق ئىرقىي ئۇرۇشلارغا غەرق بولماستىن ياكى جانسىز بۇتلارغا چوقۇنماستىن ياكى تارىخقا يېزىلغۇدەك ھېچ بىر يېڭىلىق يارىتالماي شەھۋەت يوللىرىدا زايە بولماستىن كائىنات ۋە تارىخ مەيدانىدا ئىنسانلىق تىزگىنىنى ئۆز قولىدا تۇتۇشىغا پۇرسەت يارىتىپ بەرگەن.
مۇھەممەد سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن بۇرۇنقى ئىنسانىيەت ئەقلىي قانائەت جەھەتتە نۇرغۇنلىغان پىرىنسىپلارغا تايىناتتى. مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم بولسا ئىنساندا ئەقىل، تەن، روھ ئىنقىلابىنى قوزغىدى. ئىنسانىيەت ئەقىل ئىنقىلابى ئارقىلىق خۇراپاتلىق قورغانلىرىنى، قاتماللىق سېپىللىرىنى، بېكىنمىچىلىك تاملىرىنى تەۋرەتتى. تەپەككۇرىنىڭ يۈگىنىنى زامان، تارىخ، كائىنات، مەدەنىيەت بوستانلىقلىرىدا سەيلە قىلىشقا، تەرەققىيات قەدىمىگە ماس كېلىدۇ، دەپ قارىغان شەيئىلەرنى بىنا قىلىپ، ماسلىشالمايدۇ، دەپ قارىغانلىرىنى يىقىپ، ئۇنىڭ خارابىسى ئورنىغا ماسلىشالايدىغانلىرىنى بەرپا قىلىش ئۈچۈن قويۇۋەتتى.
بۇ ئىنسانىيەت يەنە تەن ئىنقىلابى ئارقىلىق جاپا – مۇشەققەت، ئەنسىرەش ۋە قورقۇنچ قەسىرلىرىنى تەۋرىتىپ، ئۆزىنىڭ يوللۇق تەلپۈنۈشلىرى دائىرىسى ئىچىدە كەشپىياتنى باشلىۋەتتى. تارىخ قەدەملىرىنى ياخشىلىق ۋە ھەق يول ئۈستىدە خاتىرجەم مېڭىش شارائىتىغا ئىگە قىلدى. تېرورلوق ۋە زوراۋانلىق ئۆلچەملىرى ئۈستىگە قۇرۇلغان تەبىقىچىلىك كومېدىيەلىرىگە ئورتاقلىشىشنى رەت قىلىدىغان ئېسىل ئىنسانىي قىممەت – قاراشلارنى تىكلىدى.
بۇ ئىنسانىيەت ئاخىرى روھ ئىنقىلابى ئارقىلىق يەر يۈزىدىكى ياۋايىلىق تارىخىنى تەۋرىتىپ، ئۆزىنىڭ يۈكسەك ئارزۇ – ئارمانلىرىنى تەبىئىي ماكانىغا، قەھرىتان سوغۇقتىن ئۇلۇھىيەتنىڭ ئارامبەخش مەيىن شامىلىغا ئۇلاشتۇردى.
نىھايەتتە، يەر يۈزىدە دۆت، رولى ياكى ئارزۇ – ئارمانى يوق بىر مەخلۇق بولۇشنى رەت قىلىدىغان مۇسۇلمان بىر جانلىقنى قۇراشتۇرۇپ چىقىش ئۈچۈن، تۇنجى ئۇچقۇنىنى مۇھەممەد سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ياققان بۇ ئەقىل، تەن، روھ ئىنقىلابىنىڭ سىمفونىيەلىرى ئەنە شۇ تەرىقىدە بىر – بىرىگە تەڭكەش قىلدى.
مانا بۇ تارىخنىڭ ئەڭ زۇلمەتلىك، ئەڭ خاپىلىقلىق، ئەڭ ئۆچەك مەزگىللىرىدە بۇ پەيغەمبەر ئىنسان سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم رەھبەرلىك قىلغان ئۆزگىرىشنىڭ ھەجىمىدۇر.
[3]
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ زاماننى ئازاد قىلىش ھەرىكىتىنىڭ ئەھمىيىتى ئىنساننى ئازاد قىلىش ھەرىكىتىنىڭ ئەھمىيىتىدىن تۆۋەن تۇرمايدۇ. بىز ماقالىمىزنىڭ بېشىدىلا ئىنسان بىلەن زاماننىڭ ئارىسىنى ئايرىش مۇتلەق ئاقلىغىلى بولمايدىغان، قارىغۇلارچە ئايرىش دەپ سۆزلەپ ئۆتكەن ئىدۇق. لېكىن، رەسۇلۇللاھ سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم رەھبەرلىك قىلغان قەھرىمانلىق ھەرىكىتىنىڭ قىممىتىنى باسقۇچلارغا بۆلۈش چېگرا ۋە پاسىللار بىر – بىرىگە ئارىلىشىپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن، ھەربىر باسقۇچتا ئايرىم – ئايرىم توختىلىشىمىزنى، بىرىنى تاماملىماي تۇرۇپ يەنە بىرىگە ئۆتمەسلىكىمىزنى تەقەززا قىلىدۇ.
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ زاماننى ئازاد قىلىشى ئالدىراپ – تىنەپ قاراشقا زاھىر بولمايدىغان مۇھىم بىر ھەقىقەتتە نامايان بولىدۇ. ئۇ بولسىمۇ رەسۇلۇللاھ سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ تارىختىن ئىبارەت زامان ھەرىكىتىنى قارىغۇلارچە ئېقىشتىن قۇتۇلدۇرۇپ، خاراكتېرى بەلگىلەنگەن، كىملىكى گەۋدىلەنگەن بىر ھەرىكەتكە ئايلاندۇرۇشقا قادىر بولالىغانلىقىدۇر. يەنى ئۇ زاتتىن ئىلگىرىكى زامان ئىنسانىيەتكە يول كۆرسىتىپ بېرەلەيدىغان، نىشان بەلگىلەپ بېرەلەيدىغان ۋە يەر يۈزىدە ئەمەلگە ئاشۇرىدىغان بىرەر مۇۋەپپەقىيەت ئىجاد قىلىپ بېرەلەيدىغان بەلگىلىك ئەقىدە ھەرىكەتلىرى بولمىغان تاشلاندۇق رامكا ئىدى. مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم كېلىپ بۇ زاماننى چېگرىسىى زېمىندىن باشلىنىپ ئاسمانغا ئۇلىشىدىغان ھەرىكەت رامكىسىغا ئايلاندۇردى. مۇنداق قىلىپ ئېيتقاندا، رەسۇلۇللاھ سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم رەھبەرلىكىدىكى تارىخقا مەنە ۋە قىممەت بەرگەن بۇ ئەقىدە ھەرىكىتىنىڭ ھەجمى ئىنساننىڭ يەر يۈزىدە مەۋجۇد بولۇشىدىن باشلىنىپ، نىھايەتتە كائىناتتىكى ھەر شەيئىدىكى ۋە ھەر شەيئىدىن بۇرۇنقى ۋە كېيىنكى ئىلاھىي مەۋجۇدلۇقنىڭ بىر پۈتۈنلۈكى بىلەن ماسلىشىش ھاسىل قىلدى.
مەسىلىنىڭ يەنە بىر يىلتىزلىق ۋە شولىلىق تەرىپى شۇكى، مۇھەممەد سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم تارىخنى ئىنسان بىلەن قارشىلىشىش ساھىللىرىدىن قۇچاقلىشىش ساھىللىرىغا يۆتكىدى. دېمەكچىمىزكى، تارىخ مۇھەممەد سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن بۇرۇن ئىنساننىڭ دۈشمىنى ئىدى. ھەربىرى قارشى تەرەپنى يەر يۈزىدىن يوق قىلىۋېتىش ئۈچۈن پۇرسەت كۈتەتتى. شۇنىڭ ئۈچۈن ئىسلامىيەتتىن بۇرۇنقى ماددىي ۋە مەنىۋىي كەشپىيات ساھەسىنىڭ كۆپ قىسمىنىڭ ئىنساننىڭ ئۆز ۋاقتىنى ئۇرۇپ – چېقىش، ئويۇن – تاماشا، سەۋەبسىز جەڭ قاتارلىقلار بىلەن كۆيدۈرۈشىگە تولغانلىقىنى كۆرىمىز. بەلكى بۇ ئىنسان زاماننىڭ ئۆزىنى يوقىتىش ئۈچۈن پۇرسەت كۈتۈۋاتقانلىقىنى ھېس قىلىپ، ئۇنىڭدىن بۇرۇن قول سېلىشقا ھەرىكەت قىلغان بولۇشى مۇمكىن. لېكىن، ھەر ئىككىلىسى شۇ ۋاقىتنىڭ ئۆزىدە ئۆلگەن، توپىغا ئايلانغان. مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم كېلىپ، ئىنسان بىلەن زامان مۇناسىۋىتىنى پىچاقلىشىشتىن قۇچاقلىشىشقا ئۆزگەرتتى. ئىنساندا ۋاقىتنىڭ قىممەتلىك بايلىق، پارلاق كەلگۈسى بەرپا قىلىشنىڭ تەبىئىي تۇپرىقى ئىكەنلىكىنى ھېس قىلالايدىغان تارىخ سېزىمى پەيدا قىلدى. شۇنىڭدىن كېيىن ئىنسان ۋاقىتنىڭ ئۆزىنىڭ تەبىئىي رامكىسى ئىكەنلىكى، بۇ رامكىنى ۋەيران قىلغانلىق رامكا ئىچىدىكى تىنچ تۇرۇۋاتقان شەخسنى ۋەيران قىلغانلىق بولىدىغانلىقىدىن ئىبارەت ھەقىقەتنى تونۇپ يېتىپ، ئۆزىنىڭ ۋاقتى بىلەن قارشىلىشىشتىن ۋاز كېچىپ، ئۆزئارا بۈيۈك بىرلىك ھاسىل قىلدى. شۇنىڭ بىلەن مۇسۇلمان ئىنسان ۋاقىتنىڭ پايدىلىنىشقا تېگىشلىك بايلىق ئىكەنلىكى، ئۆمۈرنىڭ بىكار ئۆتسە بولمايدىغانلىقىنى، تارىخنىڭ ئىنساندىكى ئەڭ بۈيۈك ئېنېرگىيە، ئەڭ گۈزەل كەشپىياتلارنى ئۆزىدە مۇجەسسەملىشى لازىملىقىنى ھېس قىلىپ يەتتى.
بىز نېمە ئۈچۈن ناماز، روزا، ھەج، زاكات قاتارلىق ئىبادەتلەرنىڭ يولغا قويۇلۇش ھېكمىتىدىن باشقا مۇئەييەن ۋاقىتتا ئادا قىلىشقا كەسكىن بۇيرۇلغانلىقىدىكى ھېكمىتىنى چۈشىنىشكە ئۇرۇنۇپ باقمايمىز؟ بەلكىم بۇ ئىبادەتلەرنىڭ مۇئەييەن ۋاقىتتا ئادا قىلىشقا بۇيرۇلۇشى ئىنسان تەبىئىتىنىڭ چوڭقۇر قاتلاملىرىدا ۋاقىتنىڭ قىممىتى ۋە ھەر شەيئىنىڭ تارىخىي ئەھمىيىتىنى ھېس قىلىش تۇيغۇسىنى ھەرىكەتلەندۈرۈش ئۈچۈن بولۇشى مۇمكىن.
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن ئىبارەت بۇ بۈيۈك پەيغەمبەر رەھبەرلىك قىلغان ئىنسان ۋە زاماننى ئازاد قىلىش ساھەسىدىكى ئۆزگىرىشنىڭ ھەجىمى ھەر ۋاقىت يورۇتۇش زۆرۈر بولغان تېمىدۇر. چۈنكى، شۇ ئارقىلىقلا ئىنسانىيەتنىڭ ئارزۇ – ئارمانلىرىنى كۆرۈپ يەتكەن بۇ ئۇلۇغ پەيغەمبەر ئىنسان سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم بىزلەرگە ھەدىيە قىلغان ئىنسانىي ۋە ئىلاهىي سوۋغاتنىڭ نەقەدەر قىممەتلىك سوۋغات ئىكەنلىكىنى ھېس قىلالايمىز.
[4]
بىز ئۈچىنچى ھەرىكەتنىڭ يەنى مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ماكاننى ئازاد قىلىش ھەرىكىتىنىڭ ئىپادىلىرىنى مۇلاھىزە قىلىشقا يۆتكەلسەك، بۇ ھەرىكەتنىڭ كۈچىنىڭ ئىلگىرىكى ھەرىكەتلەرنىڭ كۈچىدىن قېلىشمايدىغانلىقى بىزنى ھەيران قالدۇرىدۇ.
بىز بۇ يەردىمۇ ئىنسان بىلەن زامان ۋە ماكاننىڭ ئارىسىنى ئايرىشنىڭ شەيئىلەرنىڭ تەبىئىتى ئەمەس، بەلكى مۇلاھىزە ۋە چۈشەنچە تەبىئىتى بەلگىلىگەن ۋاقىتلىق ئايرىش ئىكەنلىكىنى مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ئىنسان ۋە زامان ئازادلىقىنى مۇكەممەللەشتۈرۈش ئۈچۈن، ماكان ئازادلىقىغا تەقدىم قىلغان خىزمەتنىڭ قىممىتىنى مۇلاھىزە قىلىشقا ئاتلاپ ئۆتۈپ كەتسەك، مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن بۇرۇنقى ئىنسان – ماكان مۇناسىۋىتىنىڭ مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم دۇنياغا كەلگەندىن كېيىنكى ئىنسان – ماكان مۇناسىۋىتىدىن پەرقلىنىدىغانلىقىنى ئاسانلا كۆرۈپ يېتەلەيمىز.
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم پەيغەمبەر بولۇپ ئەۋەتىلىشتىن بۇرۇن ھايات پائالىيەتلىرى جارى بولغان سەھنە پەيغەمبەر بولۇپ ئەۋەتىلگەندىن كېيىنكى سەھنىنىڭ ئۆزى شۇ، لېكىن جاھىلىيەت ئىنسانلىرى بىلەن ئىسلام ئىنسانلىرىنىڭ ئوخشاش بىر ماكان بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى بىر – بىرىدىن پەرقلىنىدۇ. چۈنكى، ئىنسان بىلەن ماكاندىن ئىبارەت ئىنساننىڭ تەبىئىي رامكىسى ئارىسىدىكى مۇناسىۋەت ئىسلام ئەينىكىدە ھەر نەرسىدە دوست، ئىلھام بەرگۈچى، مېھرابنى كۆرىدىغان يېڭى بىر شەكىلدە ئەكس ئەتكەن. ئىسلامىيەتتە زېمىن مەسجىد ۋە پاكلىغۇچىغا، ماكان قىبلىگە، كەئبەگە، ئىبادەتخانانىغا، ئۆيگە، ئېتىزلىققا، ئويۇن ۋە ئەسلىمە مەيدانىغا ئايلانغان.
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم زېمىننىڭ پېشانىسىنى پەقەتلا بۇت ياكى بۇتلارنىڭ تۇرار جايى بولۇشتىن ئازاد قىلدى دېگەنلىك، زېمىننى ئىلھام بېرىشكە، تەقدىم قىلىشقا قادىر بولالمايدىغان ماكان ھالىتىدىن ئازاد قىلدى دېگەنلىكتۇر. چۈنكى، شەيئىلەرنى بۇتلاشتۇرۇش ئەقىلسىزلەشتۈرۈش دېمەكتۇر. بۇت تەپەككۇر قىلالمايدىغان بۇتلارچە ئەقىلنى تەقەززا قىلىدۇ. چۈنكى، ئەقىل ئازراقلا تەپەككۇر قىلسا، بۇتلارغا باش ئۇرۇشنى شۇ ھامان رەت قىلىدۇ.
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم بىز زېمىن ياكى ماكان دەپ ئاتايدىغان بۇ تەبىئىي تارىخنى بۇت ياكى بۇتلارنىڭ تۇرار جايى بولۇشتىن ئازاد قىلدى دېگەنلىك، بۇ تەبىئىي تارىخقا ئىلھام بېرىش، ھەرىكەتلەندۈرۈش، قوزغاش ئىقتىدارى ئاتا قىلدى دېگەنلىكتۇر. يەنى زېمىن تەپەككۇر، ئەقلىي تەلپۈنۈش، تەتقىقات جاسارىتىنىڭ مەيدانىغا ئايلاندى دېمەكتۇر. شۇنداق بولغان ئىكەن ئىمان سەپىرى تاشلارنى يېرىپ چىققان ئۆسۈملۈكلەردىن، قۇم بارخانلىرى ئارىسىدىن ئېتىلىپ چىققان سۈزۈك بۇلاقلاردىن، ئۇپۇقنىڭ تۆرىدە تېنەپ يۈرگەن شەپەقتىن، ئىككى تاغ ئارىسىدىكى تار، ئەگرى – بۈگرى جىلغىلاردىن باشلىنىپ، يۇقىرى ئۆرلەشكە باشلايدۇ. مانا بۇ يەردە پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئىنسان بىلەن تەبىئەت ئارىسىدا ئالەمشۇمۇل دوستلۇق ئورناتقان تەكرار نىدالىرىنىڭ تېگىگە يېتىشىمىز لازىم. شۇندىلا ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن تاراملاپ ياش تۆككەن ھالدا مەككەدىن ئايرىلىۋاتقان، يېڭى ئۈنۈپ چىققان ئۆسۈملۈكلەرگە ئوتلۇق مېھىر بىلەن ئېگىلىۋاتقان، «ھەجەرۇل ئەسۋد»نى سۆيۈۋاتقان، كىشىلەرگە ئەزىيەت بېرىدىغان نەرسىلەرنى يولدىن ئېلىپ تاشلاۋاتقان كۆرۈنۈشىنى كۆز ئالدىمىزغا كەلتۈرەلەيمىز.
رەسۇلۇللاھ سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ بۇ ھەرىكەتلىرى ئۇنىڭ قەلبىدىن ئىختىيارسىز ئۇرغۇپ چىققان ساددا، پىلانسىز ھەرىكەت بولماستىن، ئىنسان بىلەن كائىنات ئارىسىدا ھېسسىيات مۇناسىۋىتى ئورنىتىش ئۈچۈن قىلىنغان پىلانلىق ھەرىكەتتۇر. بەلكىم كائىنات ئىنساننىڭ كۆزىدە بەتلىرىنى ئوقۇغىلى بولىدىغان كىتابقا ئايلىنىپ، ئىنسان ئۇنى ئوقۇش ئارقىلىق ئاڭ چوققىلىرىغا ئۆرلىشى ۋەياكى ئىنسان كائىناتنىڭ پەيدا بولۇشى ۋە مەۋجۇد بولۇپ تۇرىشىغا مەنە بېرىدىغان ئىجابىي، ھەرىكەتچان كۈچكە ئايلىنىشى مۇمكىن.
مانا بۇ ئوخشاش شەيئىلەرنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىپ ھەرىكەت قىلىشىنىڭ قىممىتى. شۇنداقلا بۇ بىر – بىرىگە زىت ۋە قارىمۇقارشى شەيئىلەرنىڭ ئۆزئارا چىقىشىپ ھەرىكەت قىلىشىنىڭمۇ قىممىتىدۇر.
مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئىنسان، زامان، ماكاننى ئازاد قىلىشى ئۇ يەر يۈزىدە ئاكتىپ، يېڭىلمەس كۈچ بولۇپ زاھىر بولغان مىنۇتلاردىن باشلانغان دەيمىزمۇ ياكى كائىناتتىكى ھەر شەيئىنى چوڭقۇر مۇلاھىزە قىلىپ، شەيئىلەرنىڭ ماھىيىتىنى، كائىنات ھەرىكىتىنىڭ غايەت زورلۇقىنى، ئۇنىڭ كائىناتنىڭ بۈيۈكلۈكىگە يارىشا سىر – ئەسرارلىرىنىڭ بارلىقىنى قاراڭغۇ كېچىدىن كېيىن چىققان نۇرلۇق قۇياشتەك ئېنىق بىلگەندىن كېيىن باشلانغان دەيمىزمۇ؟
بىلىمەن، كېيىنكى تاللاش توغرا. باشقىسى تارىخ چۈشەنچىمىز ئارقىلىق ئىنكار قىلىشىمىز زۆرۈر بولغان خۇراپاتلىق!
مەنبە: «ئۈممەت» ژۇرنىلى ھىجرىيە 1402 – يىلى 4 – سان
تەرجىمە قىلغۇچى: مۇرشىد
