سوئال: ئەسسالامۇئەلەيكۇم ۋەرەھمەتۇللاھ ئۇستاز! ئاياللارنىڭ ھەيز ۋاقتى ھەج ۋە ئۆمرە ۋاقتىغا توغرا كېلىپ قالسا، قانداق قىلىشى كېرەك؟ ھەج ئىبادىتىنىڭ رۇكن ۋە ۋاجىباتلىرىنى قانداق ئىجرا قىلىدۇ؟
جاۋاب: ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام ۋەرەھمەتۇللاھى ۋەبەرەكاتۇھۇ!
بارلىق ھەمدۇسانالار جانابىي ئاللاھقا بولسۇن، دۇرۇد ۋە سالاملار پەيغەمبىرىمىزگە، ئۇ زاتنىڭ ئائىلە – تاۋابىئاتلىرىغا، ئەسھابلىرىغا ۋە ئۇ زاتقا تاكى قىيامەتكىچە ئەگەشكەنلەرگە بولسۇن!
ھەج ۋە ئۆمرە ئىبادەتلىرىنى ئادا قىلىشتا تاۋاپتىن باشقا ئىش ئۈچۈن ھەيز ۋە نىفاستىن پاك بولۇش شەرت قىلىنمايدۇ. قالغان ئەھۋاللاردا زامان ۋە ماكانغا شۇنداقلا شارائىتقا قاراپ ھەربىر ئايال ئۆزى پەتۋا سوراپ ئىش قىلسا بولىدۇ.
ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا، ھەج ۋە ئۆمرە ئالدى – كەينىدە ھەيز كۆرۈشكە ئالاقىدار ئەھكاملارنى مۇنداق ئىخچاملاش مۇمكىن:
1. ھەج ۋە ئۆمرە ئۈچۈن ئاتلانغان ئايال ھەيز كېلىپ قالغان تەقدىردىمۇ، ئىھرامغا كىرىش ئۈچۈن ھەيزدىن پاك بولۇش شەرت قىلىنمىغاچقا، مىيقاتتىن ئىھرامغا كىرىپ «لەببەيكە» دەپ ﺗﻪﻟﺒﯩﻴﻪ توۋلاپ، ھەج ياكى ئۆمرەگە (ياكى ئىككىلىسىگە) نىيەت قىلىپ ئۆتىدۇ. ئىھرام بولسا دىلىدا نىيەت قىلىش بىلەن بولىدۇ. ئىھرامغا كىرىشتىن ئاۋۋال ھەيزدىن پاك بولمىغان بولسىمۇ، ئىھرام ئۈچۈن بەدەن تازىلىقى قىلىپ غۇسۇل قىلىشى مۇستەھەب بولىدۇ. چۈنكى، ئىھرامغا كىرىشتىن ئاۋۋال غۇسۇل قىلىشتىن مەقسەت مەنىۋى پاكلىققا تەييارلىنىش ئۈچۈن جىسمانىي تازىلىق. پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم نىفاسدار ئەسماﺋ بىنتى ئۇمەيس رەزىيەللاھۇ ئەنھانى يۇيۇنۇپ «لەببەيكە» دەپ ئىھرامغا كىرىشكە بۇيرۇغان(1)؛ ھەيزدار ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىمۇ: «ﭼﯧﭽﯩﯖﯩﺰﻧﻰ ﭼﯘﯞﯗﭖ ﺗﺎﺭﺍﭖ، يۇيۇنۇپ، ﮪﻪﺟﮕﻪ ﺗﻪﻟﺒﯩﻴﻪ ﺗﻮﯞلاﯓ» دەپ بۇيرۇغان(2). شۇنىمۇ ئەسكەرتىش كېرەككى، ئاياللار ئالاھىدە ئىھرام كىيىمى كىيمەيدۇ. ئادەتتە سىرتتا كىيىدىغان كىيىملىرى يېتەرلىك. پەقەتلا، ئىھرامغا كىرگەندە يۈزىنى يۆگىۋالمايدۇ، پەلەيمۇ كىيمەيدۇ، يات ئەرلەردىن يۈزىنى يۆگەشنى خاھلسا، رومالنىڭ بىر ئۇچى بىلەن يۈزىنى توسۇۋالىدۇ.
2. ھەيزدار مەسجىدى ھەرەمگە ۋە ياكى باشقا مەسجىدكە كىرىپ ئولتۇرمايدۇ.
3. ھەيزدارنىڭ تاۋاپ قىلىشى ھارام بولىدۇ. چۈنكى، تاۋاپنى مەسجىدتە قىلىدۇ. ھالبۇكى، ئايالنىڭ (ھەيزدار ھالىتىدە) مەسجىدتە تۇرۇشى چەكلەنگەن. شۇڭلاشقا، ئۆمرە ياكى ھەجگە ئىھرام باغلاپ مەككەگە كىرگەن ئايال ھەيز كۆرۈپ قالسا، ساقىيىپ غۇسۇل قىلمىغۇچە تاۋاپ قىلماي، سافا – مەرۋە ئارىلىقىدا سەئيى قىلماي تۇرىدۇ. پەيغەمبەر ﺳﻪﻟﻠﻪﻟﻼﮪﯘ ﺋﻪﻟﻪﻳﮭﻰ ﯞﻩﺳﻪﻟﻠﻪﻡ ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھاغا: «ﭘﺎﻛﻼﻧﻐﺎﻧﻐﺎ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﺑﻪﻳﺘﯘﻟﻼﮪﻨﻰ ﺗﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﺸﺘﯩﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ، ﮪﺎﺟﯩﻼﺭ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﺗﯧﮕﯩﺸﻠﯩﻚ ﺋﯩﺸﻼﺭﻧﻰ قىلىۋېرىڭ» دېگەن(3).
ئەمما، ساق ھالەتتە تاۋاپ قىلىپ بولغاندىن كېيىن ھەيز كېلىپ قالسا، سافا – مەرۋە سەئيىسىنى قىلىۋېرىدۇ ۋە چېچىنى كېسىپ ئۆمرەسىنى ئاياغلاشتۇرىدۇ. چۈنكى، سافا – مەرۋە سەئيىسى ئۈچۈن ھەيزدىن پاك بولۇش شەرت قىلىنمايدۇ.
مۇبادا بىلمەي ھەيزدار ھالەتتە ئۆمرە ياكى ھەج ئۈچۈن تاۋاپ ۋە سەئيى قىلغان بولسا، ھەيزدار تۇرۇپ تاۋاپ قىلغانلىقى ئۈچۈن بۇ تاۋاپ ھېساب بولمىغاچقا، كېيىن ساقايغاندا چوقۇم تاۋاپ قىلىشى لازىم. خاتالىقى ئۈچۈن ئىستىغپار ئېيتىدۇ. بۇ تاۋاپنى قايتا قىلمىسا، بىر قوي قان كېلىدۇ. ساقايغاندا قايتا قىلسا، قان قىلىش ساقىت بولىدۇ. ئەمما، سەئيىسى ھېساب بولىدۇ. چۈنكى، سەئيى قىلىش ئۈچۈن ھەيزدىن پاك بولۇش شەرت قىلىنمايدۇ.
بۇ يەردە قاتتىق دىققەت قىلىدىغان نۇقتا شۇكى، بۇ تاۋاپنى قايتا قىلمىغۇچە ئىھراملىق ھالەتتىن چىقىپ كېتەلمەيدۇ. ئېرىمۇ يېقىن كېلەلمەيدۇ. ئېرى يېقىن كېلىپ قالغان بولسا، ھەج ۋە ئۆمرەسى بۇزۇلىدۇ. نەتىجىدە قالغان پائالىيەتنى توغرا داۋاملاشتۇرۇپ ئاخىرىغا چىقىرىۋېتىپ، كېيىن باشتا ئىھرامغا كىرگەن ياكى باشقا مىيقاتتىن باشلاپ قازاسىنى قىلىش لازىم بولىدۇ ۋە بىر قوي قان كېلىدۇ. بۇزۇلۇپ كەتكەن ئۆمرەسىدىن كېيىن ئۇنىڭ قازاسىنى قىلماي بىرنەچچە ئۆمرە قىلغان بولسىمۇ بەرىبىر، چۈنكى بۇزۇلۇپ كەتكەن ئۆمرەسىنىڭ قازاسىنى قىلماي تۇرۇپ باشقا ئۆمرە قىلالمايدۇ. دېمەك، چوقۇم ئۇنىڭ قازاسىنى قىلىۋېتىشى كېرەك.
4. ئەرەفاتتا تۇرۇپ بولغان ۋە ئىفازەت تاۋاپىنى(4) قىلىپ بولغاندىن كېيىن ھەيز كېلىپ قالغان بولسا، يۇرتىغا قايتىۋېرىشىگە بولىدۇ. ۋىدالىشىش تاۋاپىنى قىلالمىغانلىقى سەۋەبلىك ھەيزدارغا بىرەر نەرسە ۋاجىب بولمايدۇ. چۈنكى، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ھەيزدارلارغا ۋىدالىشىش تاۋاپىنى قىلماي قايتىپ كېتىشىگە رۇخسەت قىلغان. ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا رىۋايەت قىلىدۇكى: «نەبىي سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئايالى سەفىييە ھەيز كۆرۈپ قالغاندا، مەن بۇنى رەسۇلۇللاھقا دېگەن ئىدىم، رەسۇلۇللاھ:
— ئۇ بىزنى سەپەردىن توسۇپ قويمىغىيتتى، — دېگەنىدى، ئۇلار:
— سەفىييە ئەرافاتتىن قايتقاندىن كېيىنكى ئىفازەت تاۋاپىنى قىلغان، — دېيىشتى. رەسۇلۇللاھ:
— ئۇنداقتا توسۇپ قويمىغۇدەك، — دېدى». يەنە بىر رىۋايەتتە: «ئۇنداق بولسا قايتىۋەرسۇن، — دېدى»(5).
ئىبنى ئابباس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇما: «ھاجىلار قايتىشتا ئەڭ ئاخىرىدا كەئبەنى تاۋاپ قىلىپ قايتىشقا بۇيرۇلغان، لېكىن ئۇ بۇيرۇق ھەيزداردىن كۆتۈرۈۋېتىلگەن» دېگەن(6).
5. ئاياللارنىڭ ھەج ۋە ئۆمرەنى تاماملاشتا ھەيزنى كېچىكتۈرۈشكە چارە قىلماي تەبىئىي ھالەتتە تۇرۇشى، ياراتقۇچى زاتنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشىغا بويسۇنۇشى ئەڭ توغرىسىدۇر. ئېرى ياكى مەھرەمىمۇ ئايالنىڭ ئۆزرىسى ئاخىرلىشىپ يۇيۇنۇپ تاۋاپ قىلىپ بولغۇچە كۈتۈپ تۇرۇشى كېرەك.
شۇنداقتىمۇ ساقىيىپ بولغۇچە گۇرۇپپىسى كۈتۈپ تۇرالمايدىغان ياكى قايتىش بېلىتىنى ئۆزگەرتىشتە قىيىنچىلىققا ئۇچراشتەك جىددىي زۆرۈرىيەت تېپىلغاندا، ئىبادىتىنى توسالغۇسىز ۋە خاتىرجەم تاماملىۋېلىشى ئۈچۈن ئادەتنى كېچىكتۈرۈش دورىسى ئىستېمال قىلىشى بىر قىسىم فۇقاھائلارنىڭ نەزەرىدە مەكرۇھلۇق بىلەن، يەنە بىر قىسمىنىڭ نەزەرىدە مەكرۇھلۇقسىز جائىز. رامازان ئېيىدىمۇ روزىنى تولۇق تۇتۇۋېلىش ئۈچۈن ھۆكۈم ئوخشاش(7). ئەلبەتتە ئېرىنىڭ ئىجازىتىنى ئالغاندىن كېيىن، «زىيىنى يوق» دەپ قارىغان دورىنى ئىستېمال قىلسا بولىدۇ. بۇ دورىنى ئىستېمال قىلىشتىن ئاۋۋال دوختۇردىن مەسلىھەت ئېلىشى ۋە قورساقتا ھامىلە يوقلۇقىنى تەكىتلىۋېتىشى زۆرۈر.
6. ھەيزدارمۇ ھاجىلارغا ئوخشاش تەلبىيە توۋلايدۇ، ئەرافاتتا تۇرىدۇ، بۇ ئۇلۇغ كۈندە ئاللاھنى زىكىر قىلىدۇ، دۇئا قىلىدۇ، مۇزدەلىفەدە ۋە مىنادا قونىدۇ، شەيتانغا تاش ئاتىدۇ. بۇ ئىبادەتلەر ئۈچۈن ھەيزدىن پاك بولۇشى شەرت قىلىنمايدۇ. سافا – مەرۋە سەئيىسى ئۈچۈنمۇ پاكلىق شەرت بولمىغاچقا، ۋاقىت بەك قىستىلىپ «بىرنەچچە سائەتتىن كېيىن ساقىيىمەن» دەپ قالغان ئەھۋالدا سەئيىنى قىلىۋېتىپ ساقىيىشىنى كۈتسىمۇ بولىدۇ. ساقايغاندىن كېيىن بويىنى سۇغا سېلىۋېتىپ تاۋاپ قىلىۋالسا بولىدۇ. چۈنكى، ھەيزدارغا چەكلەنگىنى پەقەتلا تاۋاپ قىلىش.
7. ئىستىھازەدار يەنى ئادەت ۋاقتىدىن باشقا ۋاقىتلاردا كېسەللىكتىن ياكى (بالىياتقۇ ئاستىدىكى) مەلۇم تومۇر يېرىلغانلىقتىن قان (خۇن) كېلىش ھالەتتىكى ئايال شەرئىي ئەھكامدا ساغلام ئاياللاردىنمۇ، ھەيزدارلاردىنمۇ پەرقلىنىدۇ. ئىستىھازە خۇنىنىڭ ھۆكمى توختىماي بۇرۇن قاناش ياكى سۈيدۈك توختىماسلىق قاتارلىقلارغا ئوخشاشتۇر. شۇڭلاشقا، ئىستىھازە ناماز، روزا، تاۋاپ، «قۇرئان» تىلاۋىتى ۋە جىماغا توسالغۇ بولمايدۇ. لېكىن، ھەربىر نامازغا ۋاقتى كىرگەندىن كېيىن يېڭىدىن تاھارەت ئالىدۇ.
ۋەللاھۇ ئەئلەم بىسسەۋاب / ئاللاھ ئەڭ توغرىسىنى بىلگۈچىدۇر!
دوكتور ئابدۇلئەزىز رەھمەتۇللاھ
ھ. 1444، 5 – زۇلھەججە / م. 2023، 23 – ئىيۇن
1. «مۇسلىم»، (1209).
2. بىرلىككە كېلىنگەن ھەدىس: «بۇخارىي»، (317)؛ «مۇسلىم»، (1213).
3. بىرلىككە كېلىنگەن ھەدىس: «بۇخارىي»، (305)؛ «مۇسلىم»، (1211).
4. ئىفازەت تاۋاپى (طَوَافُ الإِفَاضَةِ): ھەجدىكى پەرز تاۋاپ بولۇپ، ئەرافاتتىن قايتقاندىن كېيىن قىلىنىدىغان بولغاچقا، «ئىفازەت / قايتىش تاۋاپى» دەپ ئاتالغان. بۇ تاۋاپ يەنە «پەرز تاۋاپ، زىيارەت تاۋاپى، ئاساسىي تاۋاپ ياكى كېتىش تاۋاپى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ.
5. بىرلىككە كېلىنگەن ھەدىس: «بۇخارىي»، (1757، 4401)؛ «مۇسلىم»، (1211).
6. بىرلىككە كېلىنگەن ھەدىس: «بۇخارىي»، (1755)؛ «مۇسلىم»، (1328).
7. ئەلھەتتاب: «مەۋاھىبۇل جەلىل»، 1/538؛ ساۋىي: «بۇلغەتۇسسالىك»، 1/144؛ بەھۇتىي: «كەششافۇل قىناﺋ»، 2/96؛ ئىلمىي گۇرۇپپا: «ھازىرقى دەۋردىكى فىقھىي مەسىلىلەر»، «شەرىئەت ۋە قانۇن فاكۇلتېتى»، «ئەلئەزھەر ئۇنىۋېرسىتېتى»، 1/174.
