301. قازى ئەبۇ تاييىب تاھىر ئىبنى ئابدۇللاھ ئىبنى تاھىر ئەتتەبەرىي (القَاضِي أَبُو الطَّيِّبِ طَاهِرُ بنُ عَبْدِ اللهِ بنِ طَاهِرٍ الطَّبَرِيُّ، ھ. 348 – 450 / م. 960 – 1058) — زامانىدىكى باغدادتىكى مەشھۇر شافىئىي فەقىھ. قازى. «شەرھۇ مۇختەسەرىل مۇزەنىي (شرح مختصر المزني)»، «ئەتتەئلىقەتۇل كۇبرا (التعليقة الكبرى)» «جاۋابۇن فىسسىمائى ۋەلغىنائى (جواب في السماع والغناء)» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
302. ئەبۇل مەھاسىن قازى بەھائۇددىن ئىبنى شەدداد يۈسۈف ئىبنى رافئ ئىبنى تەمىم ئەلئەسەدىي ئەلمەۋسىلىي (يُوْسُفُ بْنُ رَافِعِ بْنِ تَمِيْمِ بْنِ شَدَّادٍّ الْأسَدِيُّ المَوْصِلِيُّ، ھ. 539 – 632 / م. 1145 – 1234) — «بەھائۇددىن ئىبنى شەدداد» دەپ تونۇلغان كاتتا قازى ۋە تارىخچى. سالاھىددىن ئەييۇبىي تەرىپىدىن ئەسكەر قازىسى ۋە قۇددۇس قازىسى بولغان. سالاھىددىندىن كېيىن ھەلەپ قازىسى بولغان. سالاھىددىن ئەييۇبىي تەرجىمىھالىنى «ئەننەۋادىر ئەسسۇلتانىييە ۋەلمەھاسىن ئەليۈسۈفىييە» ناملىق ئەسەرىدە تەپسىلىي يازغان. ئۇندىن باشقا «جىھاد پەزىلىتى»، قازىلىق كەسپىدە «مەلجەئۇلھۇككام» قاتارلىق ئەسەرلىرىمۇ بار.
303. قازى شۇرەيھ ئىبنى ھارىس ئىبنى قەيس ئەلكىندىي (شُرَيْحُ بنُ الحَارِثِ بنِ قَيْسٍ الكِنْدِيُّ، ھ. بۇرۇن 30 – ھ. 78 / م. 593 – 697) — يەمەنلىك كاتتا تابىئىن. ئاتاقلىق ئىسلام قازىسى. ھ. 5 / م. 626 – يىلى مۇسۇلمان بولغان، لېكىن پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنى كۆرەلمىگەن. ئۆمەر رەزىيەللاھۇ تەرىپىدىن كۇفەنىڭ قازىلىقىغا تەيىنلەنگەن ۋە ئاتمىش يىل قازىلىق قىلغان. ئەلى رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ: «شۇرەيھ ئەرەبلەردىن چىققان ئەڭ ياراملىق قازى» دېگەن.
304. قازى فەخرۇددىن ئەبۇ ئىسھاق ئىبراھىم ئىبنى ئەھمەد ئىبنى لوقمان ئەششەيبانىي ئەلئىسئىردىي (القَاضِي فَخْرُ الدِّيْنِ أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِيْمُ بنُ لُقْمَانَ بنِ أَحْمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ فَضلاَن الشَّيْبَانِيِّ الإِسْعِردِي، ھ. 620 – 676 / م. 1216 – 1294) — ئەييۇبىيلەر ۋە مەملۇكىيلەر دەۋرلىرىدىكى قازى، ۋەزىر ۋە يازغۇچى. IX لۇئىس ئەسىرگە چۈشكەندە ئۇنىڭ نىل دەرياسى بويىغا جايلاشقان سارىيىغا بىر ئاي قامالغانلىقتىن، ئۇنىڭ سارىيى يېقىنقى زامانلاردا مەشھۇر مۇزىيخانىغا ئايلانغاندۇر.
305. ئەبۇ مۇھەممەد / ئەبۇ ئەلى قازى ھۈسەين ئىبنى مۇھەممەد ئىبنى ئەھمەد ئەلمەرۋەررۇزىي (أَبو مُحَمَّدٍ / أَبُو عَليّ الْحُسَيْن بنُ مُحَمَّد بْن أَحْمَد المَرْوَرُّوْذِيّ، ھ. – 462 / م. – 1058) — تۈركمەنىستانلىق مەشھۇر شافىئىي فەقىھ، مۇفتى، قازى. فىقھتا «ئەتتەئلىيقە (التعليقة الكبرى)» ۋە «پەتۋالار (الفتاوى)» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
306. قازى ئەبۇلفەزل ئىياز ئىبنى مۇسا ئەليەھسۇبىي (القَاضِي عِيَاضٌ بنُ مُوْسَى اليَحْصُبِيُّ، ھ. 476 – 544 / م. 1083 – 1149) — ماراكەشتە ئۆتكەن ئاتاقلىق ھەدىسشۇناس. قازى، مالىكىي فەقىھ ۋە تىلشۇناس. «ئىكمالۇل مۇئلىم»، «ئەششىفا»، «تەرتىيبۇل مەدارىك (ترتيب المدارك)» ۋە «مەشارىقۇل ئەنۋار» قاتارلىق ئەسەرلەرنىڭ مۇئەللىفى.
307. قاسىم ئىبنى ئەبى ئەييۇب بەھرام ئەلئەئرەج ئەلئەسەدىي ئەلئەسبەھانىي ئەلۋاسىتىي (الْقَاسِمُ بْنُ أَبِي أَيُّوبَ بَهْرَامَ الْأَعْرَج الأَسَدِيُّ الأَصْبَهَانِيُّ الواسطيُّ، ھ. ؟ – ؟ / م. ؟ – ؟) — سەئىد ئىبنى جۇبەيردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان، رىۋايەتلىرى ئىشەنچلىك دەپ قارالغان زات.
308. ئەبۇ مۇھەممەد ئەلقاسىم ئىبنى مۇھەممەد ئىبنى ئەبۇبەكرى سىددىق (القَاسِمُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ أَبِي بَكْرٍ الصِّدِّيْقِ، ھ. 35 – 107 / م. 656 – 726) — كۆپ ھەدىس رىۋايەت قىلغان كاتتا تابىئىن، مەدىنەدىكى «يەتتە فەقىھ»نىڭ بىرى. ھەزرىتى ئائىشەنىڭ جىيەنى.
309. ئەبۇ سەئىد قەبىيسە ئىبنى زۇئەيب ئىبنى ئەلھەلھەلە ئەلخۇزائىي (قَبِيْصَةُ بنُ ذُؤَيْبِ بنِ حَلْحَلَةَ الخُزَاعِيُّ الْمَدَنِيُّ، ھ. 8 – 86 / م. 629 – 705) — تابىئىن. ئاتىسى ئۇنى بوۋاق ۋاقتىدا پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ھۇزۇرىغا ئېلىپ كېلىپ دۇئاسىنى ئالدۇرغان زات. ساھابەلەردىن خەلىفە ئۆمەر، خەلىفە ئوسمان، ئىبنى ئابباس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇلاردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان. ئۇمەۋىي خەلىفە ئابدۇلمەلىك ئىبنى مەرۋان تەرىپىدىن كاتىبات ۋە پوچتا ئىشلار ۋەزىرى بولغان.
310. ئەبۇ بىشر قەبىيسە ئىبنى مۇخارىق ئەلھىلالىي (قَبِيصَةُ بْنُ مُخَارِقٍ الْهِلَالِيِّ) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان ساھابە.
311. ئەبۇلخەتتاب قەتادە ئىبنى دىئامە ئەسسەدۇسىي ئەلبەسرىي (قَتَادَةُ بنُ دِعَامَةَ السَّدُوْسِيُّ البَصْرِيُّ، ھ. 61 – 118 / م. 680 – 736) — تابىئىن، كاتتا مۇفەسسىر، فەقىھ، تىلشۇناس ۋە نەسەبشۇناس. تۇغما ئەما ئىدى.
312. شىھابۇددىن ئەبۇلئابباس ئەھمەد ئىبنى ئىدرىس ئىبنى ئابدۇرراھمان ئەسسىنھاجىي ئەلقەرافىي (أَحْمَدُ بنُ إِدْرِيسَ بنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الصِنهاجِي الْقَرَافِيُّ، ھ. 626 – 684 / م. 1229 – 1285) — مىسىرلىق مالىكىي فەقىھ ۋە ئەدىب. «ئەنۋارۇل بۇرۇق»، «ئەززەخىيرە» ۋە «تەنقىيھۇل فۇسۇل» قاتارلىق كىتابلىرى بار.
313. ئىمام شىھابۇددىن ئەبۇلئابباس ئەھمەد ئىبنى مۇھەممەد ئەلقەستەلانىي (الإمَامُ شِهَابُ الدِّيْنِ أَحْمَدُ بنُ مُحَمَّدٍ القَسْطَلاَنِيِّ، ھ. 852 – 923 / م. 1447 – 1517) — ئاتاقلىق ھەدىسشۇناس، شافىئىي مەزھەب فەقىھى. «سەھىھۇلبۇخارىي»نىڭ شەرھى بولغان «ئىرشادۇسسارىي»، «ئەلمەۋاھىبۇللەدۇنىييە»(پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ تەرجىمىھالى) ۋە «مەشارىقۇل ئەنۋار»(شەرھۇل بۇردە) قاتارلىق ئەسەرلەرنىڭ مۇئەللىفى، مەرھۇم ئۇستاز مۇھەممەد سالىھ داموللام تەرىپىدىن تەرجىمە قىلىنىپ، 1981 – يىلى «بېيجىڭ مىللەتلەر نەشرىياتى» تەرىپىدىن ئېلان قىلىنغان «سەھىھۇلبۇخارىي جەۋھەرلىرى ۋە قەستەلانىي شەرھى» ناملىق ئەسەردىكى شەرھلەر ئىمام قەستەلانىينىڭ ئەمگىكىدۇر.
314. ئەبۇ ئابدۇللاھ قەيس ئىبنى ئەبباد ئەلقەيسىي ئەلبەسرىي (قَيْسُ بْنُ عَبَّادٍ الْقَيْسِيُّ الْبَصْرِيُّ، ھ. ؟ – 81 / م. ؟ – 700) — ساھابەلەردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان، ئىشەنچلىك تابىئىنلەردىن بىرى. ھەججاج تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلگەن.
315. قەيس ئىبنى ھەبتەر ئەتتەمىيمىي ئەننەھشەلىي (قَيْسُ بْنُ حَبْتَرٍ التَّمِيمِيُّ النَّهْشَلِيُّ، ھ. ؟ – ؟ / م. ؟ – ؟) — كۇفەلىك تابىئىن. ئىبنى مەسئۇد، ئىبنى ئابباس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇلاردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان ئىشەنچلىك زات.
316. ئىمام ئەبۇ ئابدۇللاھ شەمسۇددىن مۇھەممەد ئىبنى ئەھمەد ئەلئەنسارىي ئەلقۇرتۇبىي (الإمَامُ شَمْسُ الدِّيْنِ أَبُو عَبْدِ اللهِمُحَمَّدُ بنُ أَحْمَدَ الأَنْصَارِيُّ القُرْطُبِيُّ، ھ. 600 – 671 / م. 1204 – 1273) — ئاتاقلىق مۇفەسسىر ۋە ھەدىسشۇناس، مالىكىي مەزھەب فەقىھى. «تەفسىرۇ قۇرتۇبىي / ئەلجامىئۇ لىئەھكامىل قۇرئان (الجامع لأحكام القرآن)» ناملىق تەفسىرىدىن باشقا «ئەتتەزكىرە (التذكرة بأحوال الموتى وأحوال الآخرة)»، «قەمئۇل ھرسى (قمع الحرص بالزهد والقناعة)»، «ئەتتەزكار التذكار في أفضل الأذكار)»، «ئەلئەسنا (الأسنى في شرح أسماء الله الحسنى)» ۋە «ئەلئىئلام» قاتارلىق ئەسەرلىرى مەشھۇردۇر.
317. ئىمام كەمال ئىبنى ھۇمام كەمالۇددىن مۇھەممەد ئىبنى ئابدۇلۋاھىد ئىبنى ئابدۇلھەمىد ئەسسىيۋاسىي ئەلقاھىرىي ئەلھەنەفىي (كمالُ الدِّيْنِ مُحَمَّدُ بنُ عَبْدِ الوَاحِدِ بْنِ عَبْدِ الحَمِيْدِ السِّيْوَاسِىُّ القَاهِرِيُّ الحَنَفِيُّ، ھ. 790 – 861 / م. 1388 – 1457) — كاتتا ھەنەفىي فەقىھ، مۇھەددىس، كالامشۇناس، مۇفەسسىر. ئەسەرلىرى: «فەتھۇل قەدىر (فتح القدير)»(ئەلھىدايەنىڭ شەرھى)، «ئەتنەھرىر (التحرير)»، «زادۇل فەقىر (زاد الفقير)» ۋە «ئەلمۇسايەرە (المسايرة في العقائد المنجية في الآخرة)»، «ئەتتەھرىر» قاتارلىقلار.
318. ئەبۇ ئىسھاق كەئب ئىبنى ماﺗﯩﺌ ئەلھىميەرىي ئەليەمانىي (كَعْبُ بنُ مَاتِعٍ الحِمْيَرِيُّ اليَمَانِيُّ، ھ. بۇرۇن 72 – ھ. 32 / م. 551 – 652) — «كەئبۇل ئەھبار» دەپ تونۇلغان كاتتا ئالىم. ئەسلىدە يەھۇدىي بولۇپ، پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ۋاپاتىدىن كېيىن ھەزرىتى ئەبۇبەكرى خىلاپىتىدە مۇسۇلمان بولغان ۋە يەمەندىن خەلىفە ئۆمەر زامانىدا مەدىنەگە كېلىپ ساھابەلەردىن ئىلىم ئالغان. تابىئىن. رىۋايەت قىلغان ھەدىسلىرى سەھىھتۇر.
319. ئەبۇ بەشىر كەئب ئىبنى مالىك ئىبنى ئەمر ئەلئەنسارىي (كَعْبُ بنُ مَالِكِ بنِ عَمْرٍو الأَنْصَارِيُّ، ھ. بۇرۇن 26 – ھ. 51 / م. 596 – 671) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — «ئەقەبە بەيئەتى»گە ۋە «ئۇھۇد» قاتارلىق غازاتلارغا قاتناشقان ساھابە. «تەبۇك غازىتى»غا چىقماي، كېيىن تەۋبىسى قوبۇل قىلىنغان ئۈچ كىشىنىڭ بىرى. شۇنداقلا، «پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ شائىرى» دەپ نام ئالغان زاتلاردىن بىرى.
320. ئىمام ئەبۇ مەھفۇز مەئرۇف ئىبنى فەيرۇز ئەلكەرخىي ئەلباغدادىي (أَبُو مَحْفُوْظٍ مَعْرُوْفٌ بنُ فَيْرُوْزٌ الكَرْخِيُّ البَغْدَادِيُّ، ھ. ؟ – 200 / م. ؟ – 816) — تەسەۋۋۇف پېشۋالىرىدىن بىرى بولۇپ، ئىبادەتگۇي، زاھىد، قۇرئاننى كۆپ تىلاۋەت قىلىدىغان، ھېكمەتلىك سۆزلىرى، ئېسىل پەزىلەتلىرى بىلەن تونۇلغان زاتتۇر.
321. ئەبۇ ئابدۇللاھ كۇرز ئىبنى ۋەبرە ئەلھارىسىي ئەلكۇفىي (كُرْزٌ بنُ وَبَرَةَ الحَارِثِيُّ الكُوْفِيُّ، ھ. ؟ – 110 / م. ؟ – 729) — ساھابە ۋە تابىئىنلەردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان تابىئىن. ئىبادەتگۇي، زاھىد، غازىي، «قۇرئان كەرىم» تىلاۋىتىگە ئالاھىدە ھېرىسمەن، دۇئاسى ئىجابەت زاتتۇر.
322. ئىمام ئەبۇل ھارىس لەيس ئىبنى سەئد ئىبنى ئابدۇرراھمان ئەلفەھمىي ئەلقەلقەشەندىي ئەلمىسرىي (اللَّيْثُ بنُ سَعْدِ بنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الفَهْمِيُّ القَلْقَشَنْدِيُّ المِصْرِيُّ، ھ. 94 – 175 / م. 713 – 791) — مۇجتەھىد ئىمام. ئۆز زامانىدىكى مىسىر مۇھەددىسى ۋە فەقىھى، ئەڭ مەشھۇر فىقھ ئىماملىرىدىن بىرى بولسىمۇ، ئۆزى ياكى شاگىرتلىرى قاراشلىرىنى يېزىپ قالدۇرمىغاچقا، قاراشلىرى كەڭ تارقالمىغان.
323. ئەبۇ رەزىن لەقىيت ئىبنى ئامىر ئىبنى سەبرە ئەلئۇقەيلىي (أَبُو رَزِينٍ لَقِيطُ بْنُ عَامِرٍ بْنِ صَبْرَةَ الْعُقَيْلِيُّ، ھ. ؟ – ؟ / م. ؟ – ؟) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — تائىفلىك ساھابە. پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ھۇزۇرىغا ئۆز قەۋمىنىڭ ئۆمىكى قاتارىدا كەلگەن ۋە ھەدىس رىۋايەت قىلغان.
324. ئەزىز لۇئىس (Louis IX، م. 1214 – 1270) — فرانسىيىنىڭ 1226 – 1270 – يىللار ئارىسى فرانسىيە پادىشاھى بولغان. 1249 – يىلى مىسىرغا يەتتىنچى قېتىملىق ئەھلىسەلىپ يۈرۈشىگە، 1270 – يىلى تۇنىسقا سەككىزىنچى قېتىملىق ئەھلىسەلىپ يۈرۈشىگە قوماندانلىق قىلغان ۋە تۇنىسقا قەدەم باسا – باسمايلا ئۆلگەن. خرىستىيان كاتولىك چېركاۋى تەرىپىدىن 1297 – يىلى «ئەزىز» نامى بېرىلگەن بىردىنبىر فرانسىيە پادىشاھى بولۇپ، ئادەتتە «ئەزىز لۇئىس (Saint Louis)» دەپ تونۇلىدۇ.
325. مىسىرلىق شەمئۇننىڭ قىزى ھەزرىتى ئۇممۇ ئىبراھىم مارىيە ئەلقىبتىييە (مَارِيَةُ بِنْتِ شَمعُوْنَ الْقِبْطِيَّةُ، ھ. ؟ – 16 / م. ؟ – 637) رەزىيەللاھۇ ئەنھا — ئىسكەندەرىيە ھاكىمى مۇقاۋقىسنىڭ ھ. 7 / م. 628 – يىلى پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمگە ئەۋەتكەن ھەدىيەسى. پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ چۆرىسى. خرىستىيانلىقنى تاشلاپ مۇسۇلمان بولغان ۋە كېيىنكى يىلى پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئوغلى ئىبراھىمنى تۇغقان. پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ۋاپاتىدىن كېيىن ھۆر بولغان.
326. ئىمام ئەبۇ ئابدۇللاھ مالىك ئىبنى ئەنەس ئىبنى مالىك ئەلئەسبەھىي ئەلمەدەنىي (الإمَامُ مَالِكُ بْنُ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ الأَصبَحِيُّ الْمَدَنِيُّ، ھ. 93 – 179 / م. 712 – 795) — مەدىنەدە ياشاپ ئۆتكەن بۈيۈك مۇھەددىس، تەبەئى تابىئىن. مەشھۇر «تۆت مەزھەب»نىڭ بىرى بولغان «مالىكىي مەزھىبى»نىڭ ئىمامى. «ئەلمۇۋەتتا» ئاتلىق مەشھۇر ھەدىس كىتابى باردۇر.
327. ئەبۇ يەھيا مالىك ئىبنى دىنار ئەلبەسرىي (أَبُو يَحْيَى مَالِكُ بْنُ دِينَارٍ البَصْرِيُّ، ھ. ؟ – 131 / م. ؟ – 749) — بەسرەلىك ئازادگەردە. تابىئىنلەرنىڭ پېشۋالىرىدىن بولۇپ، مۇھەددىس، قىرائەتشۇناس، ئىبادەتگۇي زاتتۇر. «قۇرئان» كۆچۈرۈپ تىرىكچىلىك قىلغان.
328. ئىمام ئەبۇلھەسەن ئەلى ئىبنى مۇھەممەد ئىبنى ھەبىيب ئەلبەسرىي ئەلماۋەردىي (أَبُو الحَسَنِ عَلِيُّ بنُ مُحَمَّدِ بنِ حَبِيْبٍ البَصْرِيُّ الْمَاوَرْدِيِّ، ھ. 364 – 450 / م. 974 – 1058) — مەشھۇر باش قازى، مۇفەسسىر، سىياسەتشۇناس، شافىئىي فەقىھ، ئەلچى ۋە ئەدىب. يىگىرمە تومدا «ئەلھاۋىي ئەلكەبىر (الحاوي الكبير)» ناملىق شافىئىي مەزھەب فىقھ ئېنسىكلوپېدىيەسى، «ئەننۇكەت ۋەلئۇيۇنى (والنكت والعيون)» ناملىق تەفسىر، شۇنداقلا ھۆكۈمدارلىق سەنئىتى، سىياسەت ۋە ئەخلاقتا «ئەلئەھكامۇسسۇلتانىيە (الأحكام السلطانية)»، «نەسىھەتۇل مۇلۇك (نصيحة الملوك)»، «قانۇنۇل ۋەزارە (قانون الوزارة)» ۋە «ئەدەبۇددۇنيا ۋەددىن (أدب الدنيا والدين)» قاتارلىق مىسلىسىز ئەسەرلىرى بار.
329. ئەبۇلھەسەن ئىمام بۇرھانۇددىن ئەلى ئىبنى ئەبۇبەكرى ئىبنى ئابدۇلجەلىل ئەلفەرغانىي ئەلمەرغىنانىي (أَبُو الحَسَنِ عَلِيُّ بنُ أَبِي بَكْرِ بنِ عَبْدِ الجَلِيْلِ الفَرغَانِي الْمَرْغِيِنَانِيُّ الحَنَفِيُّ، ھ. 511 – 593 / م. 1135 – 1197) — پەرغانەلىك ھەنەفىي مەزھىبىدىكى بۈيۈك ئىمام. مەشھۇر ھەنەفىي فىقھ كىتابى «ھىدايە (الهداية في شرح البداية)»نىڭ مۇئەللىفى ۋە «بىدايەتۇل مۇبتەدىي (بداية المبتدي)»، «مۇختاراتۇننەۋازىل (مختارات النوازل)»، «شەرھۇل جامىئۇل كەبىر (شرح الجامع الكبير)»، «ئەتتەجنىسۇ ۋەلمەزىد (التجنيس والمزيد)»، «كىفايەتۇل مۇنتەھىي (كفاية المنتهي)» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
330. مەسرۇق ئىبنى ئەلئەجدەﺋ ئىبنى مالىك ئەلۋادىئىي ئەلھەمدانىي ئەلكۇفىي (مَسْرُوْقُ بنُ الأَجْدَعِ بنِ مَالِكٍ الوَادِعِيُّ الهَمْدَانِيُّ الكُوْفِيُّ، ھ. ؟ – 62 / م. ؟ – 682) — تابىئىن، كۇفەلىك مۇفتى. ھەزرىتى ئۆمەر، ھەزرىتى ئەلى قاتارلىق زاتلاردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان.
331. ئەبۇ ئابدۇللاھ مەكھۇل ئىبنى ئەبى مۇسلىم شەھراب ئىبنى شازىل ئەششامىي ئەددىمەشقىي (مَكْحُولُ بْنُ شَهْرَابَ بنِ شَاذِلَ الشَّامِي الدِّمَشْقِيُّ، ھ. ؟ – 112 / م. ؟ – 730) — تېگى كابۇللۇق ئازادگەردە تابىئىن ۋە كاتتا فەقىھ. ئۆز ۋاقتىدىكى پۈتۈن ئىسلام دۇنياسىنى كېزىپ، نۇرغۇن ساھابەلەردىن ئىلىم ئالغان ۋە بىر ئۆمۈر ئىلىمنىڭ، سۈننەتنىڭ خىزمىتىنى قىلغان شام دىيارىنىڭ كاتتا ئىمامى. تابىئىنلار دەۋرىدىكى تۆت چوڭ ئالىمنىڭ بىرى.
332. ئىمام زەينۇددىن مۇھەممەد ئابدۇررەئۇف ئىبنى تاجۇلئارىفىن ئىبنى نۇرىددىن ئەلقاھىرىي ئەلمۇناۋىي (زينُ الدِّينِ محمدٌ عبدُ الرَّؤوفِ الْمُنَاوِيُّ القَاهِرِيُّ الشَّافِعِيُّ، ھ. 952 – 1031 / م. 1545 – 1622) — تۈرلۈك ئىلىملەردە يېتىشكەن مىسىرلىق ئالىم. «ئەتتەيسىر»، «فەيزۇلقەدىر» قاتارلىق كۆپ ئەسەرلەرنى قالدۇرغان.
333. ئەبۇلمۇغىيرە مەنسۇر ئىبنى زازان ئەسسەقەفىي ئەلۋاسىتىي (مَنْصُوْرُ بنُ زَاذَانَ الثَّقَفِيُّ الوَاسِطِيُّ، ھ. ؟ – 131 / م. ؟ – 749) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — ئازادگەردە تابىئىن. ئابىد، زاھىد، مۇھەددىس. ئەنەس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان ئىشەنچلىك زات.
334. مەۋلانا ئەبۇ ئەلى ئەلفەزل ئىبنى مۇھەممەد ئەلفارمەزىي ئەلخۇراسانىي (أَبُو عَلِيٍّ الفَضْلُ بنُ مُحَمَّدٍ الفَارمَذِيُّ الخُرَاسَانِيُّ): (ھ. 407 – 477 / م. 1017 – 1084) «رۇكنۇلئىسلام»، «ئەلمۇرشىد»، «قۇتۇبۇززامان» ۋە «شەيخۇل مەشايىخ» دېگەندەك ناملارنى ئالغان، ۋەزىر نىزامۇلمۇلكنىڭ ھۆرمىتىگە سازاۋەر بولغان كاتتا مۇتەسەۋۋىف، زاھىد، ۋائىز. «نەقشەبەندىييە تەرىقىتىنىڭ ئەلەۋىي سىلسىلەسىدە ئەبۇلقاسىم ئەلجۇرجانىينىڭ، بەكرىي سىلسىلەسىدە ئەبۇلھەسەن ئەلخەرەقانىينىڭ خەلىفەسى» دەپ قارىلىدۇ. بۇنىڭ بىلەن ھەر ئىككى سىلسىلە ئۇنىڭدا ۋە ئۇنىڭ شاگىرتى يۈسۈف ئەلھەمەدانىيدا تۇتۇشۇپ، نەقشەبەندىييە تەرىقىتىنىڭ 8 – ئالتۇن ھالقىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
335. ئەبۇ ئەلى مەئقىل ئىبنى يەسار ئىبنى ئابدۇللاھ ئەلمۇزەنىي ئەلبەسرىي (مَعْقِلُ بْنُ يَسَارِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْمُزَنِيُّ البَصْرِيُّ، ھ. ؟ – 50 / م. ؟ – 670) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — ھۇدەيبىييەدىكى «رىزۋان بەيئەتى»گە قاتناشقان ساھابە. خەلىفە ئۆمەر تەرىپىدىن بەسرەگە ۋالىي قىلىنغان.
336. ئەبۇ ئەييۇب مەيمۇن ئىبنى مىھران ئەلجەزەرىي (مَيْمُوْنُ بنُ مِهْرَانَ الجَزَرِيُّ، ھ. 37 – 116 / م. 657 – 734) — بۈيۈك تابىئىن، ئازادگەردە. ھەدىس ئىلمىدە ئىشەنچىلىك، فىقھ ئىلمىدە ئىستىدادلىق كاتتا ئالىملاردىن بىرى. خەلىفە ئۆمەر ئىبنى ئابدۇلئەزىزنىڭ پەرزەنتلىرىنىڭ مۇئەللىمى. قازى بولغان. ھ. 107 / م. 725 – يىلى قىبرىس (سىپرۇس) قا يۈرۈش قىلغان قوشۇننىڭ ئالدىنقى سېپىدە تۇرغان.
337. ھەزرىتى مەيمۇنە بىنتى ئەلھارىس ئىبنى ھەزن ئەلھىلالىييە (أُمُّ المُؤْمِنِيْنَ مَيْمُونَةُ بِنْتُ الْحَارِثِ بنِ حَزْنٍ الهِلاَلِيَّةُ، ھ. بۇرۇن 29 – ھ. 51 / م. 594 – 673) رەزىيەللاھۇ ئەنھا — «مۇئمىنلەرنىڭ ئانىسى» ۋە پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئايالى. ئابدۇللاھ ئىبنى ئابباس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇمانىڭ ھاممىسى.
338. ئەبۇ سەھل مۇئاز ئىبنى ئەنەس ئەلجۇھەنىي (مُعَاذُ بْنُ أَنَسٍ الْجُهَنِيُّ) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — مىسىرغا جايلىشىپ قالغان ساھابە. پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم بىلەن غازاتقا قاتناشقان ۋە ھەدىس رىۋايەت قىلغان.
339. ئەبۇ ئابدۇرراھمان مۇئاز ئىبنى جەبەل ئىبنى ئەمر ئەلئەنسارىي ئەلخەزرەجىي (أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ مُعَاذُ بنُ جَبَلِ بنِ عَمْرٍو الأَنْصَارِيُّ الخَزْرَجِيُّ، ھ. بۇرۇن 18 – ھ. 18 / م. 604 – 639) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — 18 يېشىدا مۇسۇلمان بولۇپ، ئىككىنچى «ئەقەبە بەيئەتى»گە، «بەدر غازىتى»غا ۋە ئۇندىن كېيىنكى بارلىق غازاتلارغا قاتناشقان ساھابە. ساھابەلەر ئىچىدىكى ھالال – ھارام ئەھكاملىرىنى ئەڭ ياخشى بىلىدىغان فەقىھ. پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم تەرىپىدىن يەمەنگە ئەۋەتىلگەن.
340. ئۇممۇ ساھباﺋ مۇئازە بىنت ئابدۇللاھ ئەلئەدەۋىييە (مُعَاذَةُ بِنْتُ عَبْدِ اللهِ أُمُّ الصَّهْبَاءِ العَدَوِيَّةُ) — بەسرەلىك بولۇپ، ھەزرىتى ئائىشە، ھەزرىتى ئەلى قاتارلىق بۈيۈك ساھابەلەردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان، ھەر كۈندۈزنى «بۇ مېنىڭ ئاخىرقى كۈندۈزۈم بولسا كېرەك»، ھەر كېچىنى «بۇ مېنىڭ ئاخىرقى كېچەم بولسا كېرەك» دەپ كۆپ ئىبادەت قىلىدىغان مەشھۇر تابىئىن ئايال. ئۇنىڭ «قەبرنىڭ قاراڭغۇلىقىدا ئۇزۇن بىر ئۇيقۇ بارلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ بۇ دۇنيادا ئۇخلىغان كۆزگە ھەيرانمەن» دېگەن سۆزى مەشھۇردۇر. تەخمىنەن ھ. 83 / م. 702 ئەتراپىدا ۋاپات بولغان.
341. ھەزرىتى ئەبۇ ئابدۇرراھمان مۇئاۋىيە ئىبنى ئەبى سۇفيان سەخر ئىبنى ھەرب ئەلئۇمەۋىي ئەلقۇرەشىي (أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ مُعَاوِيَةُ بنُ أَبِي سُفْيَانَ صَخْرِ بنِ حَرْبٍ الأُمَوِيُّ القُرَشِيُّ، ھ. بۇرۇن 20 – ھ. 60 / م. 602 – 680) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ۋەھيى يازىدىغان كاتىپلىرىدىن بىرى، خەلىفە ئوسمان تەرىپىدىن شامغا ۋالىي قىلىپ تەيىنلەنگەن. «ئۇمەۋىيلەر دۆلىتى»نىڭ قۇرغۇچى خەلىفەسى (661 – 680).
342. ئەبۇ سەللام مۇئاۋىيە ئىبنى سەللام ئىبنى مەمتۇر ئەلھەبەشىي ئەششامىي (مُعَاوِيَةُ بْنُ سَلاَّمِ بْنِ أَبِي سَلاَّمٍ مَمْطُورٍ الحَبَشِيُّ الشَّامِيُّ، ھ. 100 – 170 / م. 718 – 786) — ئۆز زامانىدىكى شام مۇھەددىسى. ھەدىسشۇناسلار نەزەرىدە ئىشەنچلىك راۋىي.
343. ئەبۇلھەسەن مۇئەللا ئىبنى ئەلفەزل ئەلئەزدىي ئەلبەسرىي (الْمُعَلَّى بْنُ الْفَضْلِ الأَزْدِيُّ الْبَصْرِيُّ، ھ. 230 / م. 845 – يىلىدىن كېيىن ۋاپات بولغان) — بەسرەلىك مۇھەددىس. بەزىلەرنىڭ نەزەرىدە ئىشەنچلىك دەپ قارىلىدۇ.
344. ئەبۇ ئابدۇللاھ مۇتەررىف ئىبنى ئابدۇللاھ ئىبنى ئەششىخخىر ئەلئامىرىي ئەلبەسرىي (مُطَرِّفُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ الشِّخِّيرِ العَامِرِيُّ البَصْرِيُّ، ھ. 2 – 95 / م. 624 – 714) — پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم زامانىدا تۇغۇلغان كاتتا تابىئىن. نۇرغۇن ساھابەلەردىن ئىلىم ئالغان. مۇھەددىس، زاھىد ئالىملاردىن.
345. ئەبۇ ئەمر / ئەبۇ سەئىد مۇجالىد ئىبنى سەئىد ئەلھەمدانىي ئەلكۇفىي (مُجَالِدُ بنُ سَعِيْدِ بنِ عُمَيْرِ بنِ بِسْطَامَ الهَمْدَانِيُّ الكُوْفِيُّ، ھ. 48 – 144 / م. 663 – 762) — مۇھەددىس. ئۇنىڭدىن سۇفيان سەۋرىي، شۇئبە قاتارلىق ئىماملار ھەدىس رىۋايەت قىلغان ۋە «ئىشەنچلىك» دەپ قارىغان. يەھيا ئىبنى مەئىن ۋە ئىمام ئەھمەد قاتارلىقلار: «زەئىف» دېگەن.
346. ئەبۇلھەججاج مۇجاھىد ئىبنى جەبر ئەلمەككىي (مُجَاهِدُ بنُ جَبْرٍ الْمَكِّيُّ الأَسْوَدُ، ھ. 21 – 103 / م. 642 – 721) — ئازادگەردە تابىئىن، ھەزرىتى ئابدۇللاھ ئىبنى ئابباسنىڭ شاگىرتى. كاتتا فەقىھ ۋە مەككە مۇفەسسىرى.
347. ئەبۇ ئىسمائىل مۇررە ئەتتاييىب ئىبنى شەراھىل ئەلھەمدانىي ئەلكۇفىي (مُرَّةُ الطَّيِّبُ بنُ شَرَاحِيْلَ الهَمْدَانِيُّ الكُوْفِيُّ، ھ. ؟ – 76 / م. ؟ – 696) — جاھىلىيەت دەۋرىنىمۇ، ئىسلامىيەت دەۋرىنىمۇ ياشىغان، لېكىن پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنى كۆرمىگەن. ساھابەلەردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان كۇفەلىك تابىئىن، رىۋايەتلىرى ئىشەنچلىك، تەقۋادار زات. ئىبادەتگۇيلىقى، ياخشىلىقىنىڭ كۆپلۈكىدىن «ئەتتاييىب» دەپ نام ئالغان.
348. شەيخ مۇستافا ئىبنى ئەھمەد ئىبنى مۇھەممەد ئەززەرقاﺋ ئەلھەنەفىي ئەلھەلەبىي (مُصطَفى بْنُ أَحْمَدَ بنِ مُحَمَّدٍ الزَرقَاءُ، ھ. 1322 – 1420 / م. 1904 – 2000) — سۈرىيەلىك، ھازىرقى دەۋردە كۆزگە كۆرۈنگەن فەقىھ ۋە ئىسلاھاتچى، شائىر. «سۇغۇرتا توختىمى ۋە شەرىئەتنىڭ ئۇنىڭغا قارىتا تۇتقان مەۋقەسى (عقد التأمين وموقف الشريعة منه)»، «يېڭى تۈستىكى ھەنەفىي فىقھىسى (الفقه الإسلامي في ثوبه الجديد)» (4 توم) ۋە «ۋەقفلەر ئەھكاملىرى (أحكام الأوقاف)» قاتارلىق كۆپ ئەسەرلەرنى قالدۇرغان.
349. ئىمام ئەبۇلھۇسەين مۇسلىم ئىبنى ئەلھەججاج ئىبنى مۇسلىم ئەلقۇشەيرىي ئەننىشاپۇرىي (الإمَامُ مُسْلِمُ بنُ الحَجَّاجِ بنِ مُسْلِمٍ القُشَيْرِيُّ النَّيْسَابُوْرِيُّ، ھ. 206 – 261 / م. 821 – 875) ــ ئاتاقلىق ھەدىس ئالىمى، «سەھىھۇلبۇخارىي (صحيح البخاري)»دىن قالسا، ئەڭ ئىشەنچلىك سەھىھ ھەدىسلەر توپلىمى «سەھىھۇ مۇسلىم (صحيح مسلم)» دەپ مەشھۇر بولغان «ئەلمۇسنەدۇسسەھىھ (المسند الصحيح المختصر من السنن بنقل العدل عن العدل عن رسول الله صلى الله عليه وسلم)»نىڭ ۋە «ئەتتەميىز (التمييز)»، «ئەلكۇنە ۋەلئەسمائۇ (الكنى والأسماء)»، «ئەلئەقرانۇ (الأقران)»، «ئەلئەفرادۇ ۋەلۋىھدان (الأفراد والوحدان)» ۋە «ئەتتەبەقات (الطبقات)» قاتارلىق باشقا بىرنەچچە قىممەتلىك كىتابنىڭ مۇئەللىفى. نىشاپۇردا ۋاپات بولغان.
350. ئەبۇ ئۇبەيدۇللاھ مۇسلىم ئىبنى مىشكەم ئەلخۇزائىي ئەددىمەشقىي (مُسْلِمُ بْنُ مِشْكَمٍ الخُزَاعِيُّ الدِّمَشْقِيُّ، ھ. ؟ – 101 / م. ؟ – 720) — ئەبۇددەرداﺋ رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن «قۇرئان» ئۆگەنگەن، ھەدىس رىۋايەت قىلغان، ئىشەنچلىك، كاتتا تابىئىنلەردىن بىرى.
351. ئەبۇ ئابدۇللاھ مۇغىرە ئىبنى شۇئبە ئەسسەقەفىي (الْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ الثَّقَفِيُّ، ھ. بۇرۇن 20 – 50 / م. 602 – 670) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — زېرەكلىكى ۋە پەم – پاراسىتى بىلەن تونۇلغان شىجائەتلىك، قەيسەر ساھابەلەردىن. ھۇدەيبىييەدىكى «رىزۋان بەيئەتى»گە ۋە بارلىق غازاتلارغا، شۇنداقلا شام ۋە «ئىراق فەتھى»گە قاتناشقان، ھەزرىتى ئۆمەر زامانىدا بەسرەگە ۋالىي بولغان، بەزى يۇرتلارنى فەتىھ قىلغان قوماندان.
352. مۇقاتىل ئىبنى سۇلايمان ئەلئەزدىي ئەلبەلخىي (مُقَاتِلُ بْنُ سُلَيْمَانَ الْأَزْدِيُّ البَلْخِيُّ، ھ. 80 – 150 / م. 699 – 767) — تەبەئى تابىئىن، ئازادگەردە. «قۇرئان»نى باشتىن ئاخىرىغىچە تەفسىر قىلغان كاتتا مۇفەسسىر. ئەمما، ھەدىس رىۋايىتىدە «ئىشەنچسىز» دەپ قارىلىدۇ.
353. مۇقاۋقىس (الْمُقَوْقَسُ Al-Muqawqis) — مىسىر فەتىھ ۋاقتىدىكى ئىسكەندەرىيە باترىك، شەرقىي رىمنىڭ مىسىر ئومۇمىي ۋالىيسى. تەخمىنەن ھ. 21 / م. 642 – يىل مىسىردا ئۆلگەن. مىسىرنى مۇسۇلمانلارغا ئاچقان شەخس.
354. زەكىييۇددىن ئەبۇ مۇھەممەد ئابدۇلئەزىم ئىبنى ئابدۇلقەۋىي ئەلمۇنزىرىي (زَكِيُّ الدِّيْنِ عَبْدُ العَظِيْمِ أَبُو مُحَمَّدٍ بنُ عَبْدِ القَوِيِّ بنِ عَبْدِ اللهِ الْمُنْذِرِيُّ، ھ. 581 – 656 / م. 1185 – 1258) — مىسىردا ياشىغان مۇھەددىس، تىلشۇناس ۋە تارىخشۇناس. «ئەتتەرغىبۇ ۋەتتەرھىب»نىڭ مۇئەللىفى.
355. ئەبۇ سەئىد مۇھەللەب ئىبنى ئەبۇ سۇفرە زالىم ئەلئەزدىي (الْمُهَلَّبُ بنُ أَبِي صُفْرَةَ ظَالِمٍ الأَزْدِيُّ، ھ. 8 – 82 / م. 629 – 702) — ئۇمەۋىيلەرنىڭ خۇراسان ۋالىيسى. ماۋارائۇننەھر ۋە خۇراسان دىيارلىرى فەتھىدە چوڭ رول ئوينىغان قوماندان.
356. مۇھەممەد ئەبدۇھ ئىبنى ھەسەن خەيرۇللاھ (مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدَةَ بن حسن خير الله، ھ. 1266 – 1323 / م. 1849 – 1905) — مۇتەپەككۇر ئالىملاردىن، قازى ۋە ئۆز زامانىدا مىسىر دىيارىنىڭ مۇفتىسى. ئىسلام دۇنياسىدىكى ئىسلاھات ھەرىكىتىنىڭ سىمۋوللىرىدىن بىرى. ئۇستازى جامالۇددىن ئافغانىي بىلەن يېڭى پىكرىي ھەرىكەتكە باشلامچىلىق قىلغان ۋە ئىسلام دۇنياسىنىڭ ئويغۇنىشى، بىرلىشىشى ۋە مۇستەملىكىدىن قۇتۇلۇشىغا چاقىرىپ ھەپتىلىك «ئەلئۇرۋەتۇل ۋۇسقا (مەھكەم تۇتقۇ)» ژۇرنىلىنى (م. 1849 – يىلى 14 – مارتتىن 1905 – يىلى ئۆكتەبىرگىچە) چىقارغان. «تەۋھىدنامە (رسالة التوحيد)» قاتارلىق ئەسەرلىرى دوكتور مۇھەممەد ئۇمارە تەرىپىدىن 5 تومدا نەشر قىلىنغان.
357. مۇھەممەد ئەمىن ئىبنى مۇھەممەد ئەلمۇختار ئەششىنقىيتىي (محمدُ الأمينُ بنُ محمد المختار الشِنقِيطِي، ھ. 1325 – 1393 / م. 1905 – 1974) — سەئۇدى ئەرەبىستاندا يەرلىشىپ قالغان ماۋرىتانىيەلىك فىقھشۇناس، تەفسىرشۇناس ئالىم. «ئەزۋائۇل بەيان فى ئىيزاھىل قۇرئان بىلقۇرئان» (تەفسىر) ۋە «ئەلفىيە» (مىڭ بېيتلىك لوگىكا ئىلمى نەزمىسى) قاتارلىق ئەسەرلەرنىڭ مۇئەللىفىدۇر.
358. شەيخ مۇھەممەد بەخىت ئىبنى ھۈسەين ئەلمۇتىئىي ئەلھەنەفىي ئەلقاھىرىي (مُحَمَّدُ بَخِيت بْنُ حُسَين المُطِيعِي الحَنَفِيُّ، ھ. 1271 – 1354 / م. 1854 – 1935) — مۇفەسسىر، شەرىئەتشۇناس، مۇھەققىق ئەللامە. سابىق مىسىر مۇفتىسى (1914 – 1920). كۆپ ئەسەرلەرنى قالدۇرغان مول ھوسۇللۇق ئالىم.
359. ئەللامە مۇھەممەد رەشىد رىزا ئىبنى ئەلى رىزا ئەلقەلەمۇنىي (محمد رشيد بن علي رضا القلموني، ھ. 1282 – 1354 / م. 1865 – 1935) — ئىسلاھاتچى مۇتەپەككۇر، ئەدىب ۋە تىلشۇناس. تېگى باغدادتىن، شامدا تۇغۇلۇپ يېتىلگەن. كېيىن مىسىرغا يەرلەشكەن، ئىمام مۇھەممەد ئەبدۇھنىڭ شاگىرتى. «مانار» ژۇرنىلىنىىڭ قۇرغۇچىسى. «مانار»دىن (ھ. 1316 – 1354 / م. 1899 – 1935 – يىللار ئارىلىقى) 34 جىلد چىققان. ئىمام مۇھەممەد ئەبدۇھ باشلىغان ۋە «نىسا» سۈرىسى 125 – ئايەتتە توختىغان «تەپسىرۇ مانار»نى «يۈسۈف» سۈرىسىگىچە 12 تومدا يازغان، لېكىن تولۇقلىيالماي ئالەمدىن ئۆتكەن. ئۇنىڭدىن باشقا «ئەلۋەھيۇل مۇھەممەدىي»، «ئەھلى سۈننەت ۋە شىيئە» ۋە «ۋاھھابىيلار ۋە ھىجاز» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
360. مۇھەممەد فەرىد ئىبنى مۇستافا ۋەجدىي (مُحَمَّد فَرِيدُ بْنُ مُصطَفى وَجدِي، ھ. 1295 – 1373 / م. 1878 – 1954) — ئىسلامىي ساھەدە قەلەم تەۋرەتكەن مىسىرلىق يازغۇچى ۋە ئىسلاھاتچى. ئون نەچچە يىل «ئەلئەزھەر» ژۇرنىلىنىڭ مۇھەررىرلىكىنى قىلغان. 10 توملۇق «ھىجرىيە 14 / مىلادىيە 20 – ئەسىر ئىلىم – مەرىپەتلىرى ئېنسىكلوپېدىيەسى»نى 10 يىلدا يازغان. «ئىسلام ئالەمشۇمۇل ئەبەدىي دىن (الإسلام دين عام خالد)» قاتارلىق قىممەتلىك بىرقانچە كىتابى نەشر قىلىنغان.
361. ئەللامە مۇھەممەد فەھىم ئەبۇ ئەبيە (محمد فهيم أبو عبية، ۋاپاتى ھ. 1429 / م. 2008) — مىسىرلىق تىلشۇناس، دىنىي ئۆلىما ۋە خەتىب. ئەزھەرنىڭ لىۋانغا ئەۋەتىلگەن ئىلمىي ئۆمىكىنىڭ رەئىسى. ئىمام ئىبنى كەسىرنىڭ «ئەلبىدايە ۋەننىھايە»، «ئەننىھايە فىل فىتەن ۋەلملاھىم» قاتارلىق ئەسەرلىرىنى نەشىرگە تەييارلىغان. باشقا ئەسەرلىرىمۇ بار.
362. مۇھەممەد كامىل ئەيياد (محمد كامل عياد، م. 1901 – 1986) — لىۋىيەلىك ئەدىب. جەمىل سالىبا بىلەن بىرلىكتە «ئىبنى خەلدۇن تاللانمىلىرى»، «ھەي بىن يەقزان» ۋە غەززالىينىڭ «المنقذ من الضلال (ئازغۇنلۇقتىن قۇتقازغۇچى)»نى نەشىرگە تەييارلىغان.
363. مۇھەممەد ئىبنى ئابدۇلقادىر ئەلمۇبارەك (مُحَمَّدُ بنُ عَبْدِ الْقَادِرِ المبارَك، ھ. 1330 – 1402 / م. 1912 – 1981) — سۈرىيەلىك پروفېسسور، ئىسلام مۇتەپەككۇرى ۋە كۆپ ئەسەرلەرنى قالدۇرغان دەۋەتچى ئالىم.
364. ئىمام ئەبۇ ئابدۇللاھ مۇھەممەد ئىبنى ئەلھەسەن ئىبنى فەرقەد ئەششەيبانىي ئەلكۇفىي (أَبُو عَبْدِ اللهِ مُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ بنِ فَرْقَدٍ الشَّيْبَانِيُّ الكُوْفِيُّ، ھ. 131 – 189 / م. 749 – 805) — ئىراق فەقىهى، تارىختىكى ئەڭ بۈيۈك فىقھشۇناسلاردىن بىرى. ھەنەفىي مەزھەبنىڭ ئۈچىنچى ئىمامى ۋە تارقاتقۇچىسى، ئىمام ئەبۇ ھەنىفە، ئىمام مالىك، ئىمام ئەبۇ يۈسۈف ۋە ئىمام ئەۋزائىي قاتارلىق زاتلارنىڭ شاگىرتى. ئىمام شافىئىينىڭ ئۇستازى. مۇھەددىس، تىلشۇناس، قازى. زەكاۋەتتە، فاساھەتتە مىسلىسىز زات. ئەسەرلىرىدىن «ئەلمەبسۇت (المبسوط)»، «ئەسسىيەرۇسسەغىر (السير الصغير)»، «ئەسسىيەرۇلكەبىر (السير الكبير)»، «ئەززىيادات (الزيادات)»، «ئەلجامىئۇسسەغىر (الجامع الصغير)»، «ئەلجامىئۇلكەبىر (الجامع الكبير)»، «ئەلمۇۋەتتا (الموطأ)»، «ئەلئەمالىي (الأمالي)»، «ئەلئەسل (الأصل)»، «ئەلمەخارىجۇ (المخارج في الحيل)»، ۋە «ئەلھۇججە ئەلە ئەھلىل مەدىنە ((الحجة على أهل المدينة)» قاتارلىقلار مەشھۇردۇر.
365. ئەبۇ جەئفەر مۇھەممەد ئىبنى ئەلى ئىبنى ھۈسەين ئىبنى ئەلى ئىبنى ئەبى تالىب ئەلئەلەۋىي ئەلھاشىمىي (محمَّدُ بنُ عَلِيِّ بنِ الحُسَيْنِ بنِ عَلِيِّ بنِ أَبِي طَالِبٍ الْعَلَوِيُّ الْهَاشِمِيُّ، ھ. 57 – 114 / م. 677 – 733) — ئانىسى ھەزرىتى ھەسەننىڭ قىزى فاتىمە، ئاتىسى ھەزرىتى ھۈسەيننىڭ ئوغلى ئەلىدۇر. «باقىر» (ئىلىمنى تىتىۋەتكۈچى) دەپ نام ئالغان كاتتا ئالىم ۋە زاھىد. كۆپ ھەدىس رىۋايەت قىلغان. ئىمام ئەبۇ ھەنىفە، ئەۋزائىي ۋە زۇھرىيلار ئۇنىڭدىن تەلىم ئالغان. شىئەلەرنىڭ بىر پىرقىسى بولمىش رافىزىيلار ئېتىقادىدا 5 – ئىمام دەپ قارالغان زات.
366. ئەبۇ ئابدۇللاھ مۇھەممەد ئىبنى ئەۋف ئىبنى سۇفيان ئەتتائىي ئەلھىمسىي (مُحَمَّدُ بنُ عَوْفِ بنِ سُفْيَانَ الطَّائِيُّ الحِمْصِيُّ، ھ. ؟ – 272 / م. ؟ – 885) — قىرائەتشۇناس، رىۋايەتلىرى ئىشەنچلىك مۇھەددىس.
367. ئەبۇ ئابدۇللاھ مۇھەممەد ئىبنى راﻓﯩﺌ ئىبنى ئەبى زەيد سابۇر ئەلقۇشەيرىي ئەننەيسابۇرىي (مُحَمَّدُ بنُ رَافِعِ بنِ أَبِي زَيْدٍ سَابُوْرُ القُشَيْرِيُّ النَّيْسَابُوْرِيُّ، ھ. 170 – 245 / م. 787 – 860) — تابىئىنلەرنىڭ پېشۋالىرىدىن ئىلىم ئۆگەنگەن كاتتا مۇھەددىس. ئۇنىڭدىن ئىمام بۇخارىي، مۇسلىم، ئەبۇ داۋۇد، نەسائىي ۋە تىرمىزىي قاتارلىق كاتتا مۇھەددىسلەر ھەدىس رىۋايەت قىلغان.
368. ئەبۇ ئابدۇللاھ مۇھەممەد ئىبنى فەتۇھ ئىبنى ئابدۇللاھ ئەلئەزدىي ئەلمەيۇرقىي ئەلئەندەلۇسىي ئەلھۇمەيدىي (مُحَمَّدُ بنُ فُتُوْحِ بنِ عَبْدِ اللهِ الأَزْدِيُّ الميُورْقِيُّ الأَنْدَلُسِيُّ الحُمَيْدِيُّ، ھـ. 420 – 488 / م. 1029 – 1095) — ئىمام ئىبنى ھەزمنىڭ شاگىرتى. باغدادتا ۋاپات بولغان ئەندەلۇسلۇق تارىخچى، ھەدىسشۇناس، زاھىرىي فەقىھ. سۈپەتلىك ئىلمىي ئەمگەكلىرى بىلەن تونۇلغان تەقۋادار زات. سەھىھەيندىكى يات سۆزلەرنى شەرھلەپ كىتاب يازغان. يەنە ئەندەلۇس ئالىملىرىنىڭ تارىخىدا يازغان «جەزۋەتۇل مۇقتەبىس» قاتارلىق تارىخ ۋە تىل – ئەدەبىياتقا ئالاقىدار ئەسەرلىرى بار.
369. ئەبۇ ھەمزە مۇھەممەد ئىبنى كەئب ئەلقۇرەزىي (مُحَمَّدُ بْنُ كَعْبٍ الْقُرَظِيُّ، ھ. 40 – 108 / م. 661 – 727) — نۇرغۇن ساھابەلەردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان مۇھەددىس، تەفسىرشۇناس، مەشھۇر تابىئىن.
370. ئەبۇ ئابدۇللاھ مۇھەممەد ئىبنى مۇنكەدىر ئىبنى ئابدۇللاھ ئەلقۇرەشىي ئەتتەيمىي (مُحَمَّدُ بنُ الْمُنْكَدِرِ بنِ عَبْدِ اللهِ القُرَشِيُّ التَّيْمِيُّ، ھ. 51 – 130 / م. 671 – 748) — نۇرغۇن ساھابەلەردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان تابىئىن. قارىيلار پېشۋاسى، ئىبادەتگۇي زات.
371. ئەبۇ سۇفيان مۇھەممەد ئىبنى مىسئەر ئەتتەمىمىي ئەلبەسرىي (أَبُو سُفْيَانَ مُحَمَّدُ بْنُ مِسْعَرٍ التَّمِيمِيُّ البَصْرِيُّ، ھ. ؟ – 211 – 220 / م. ؟ – 826 – 835 ئارىسىدا) — سۇفيان ئىبنى ئۇيەينە ۋە فۇزەيل ئىبنى ئىيازلاردىن ئىلىم ئۆگەنگەن ئىشەنچلىك مۇھەددىس.
372. ئەبۇ ئابدۇللاھ مۇھەممەد ئىبنى نەسر ئىبنى ئەلھەججاج ئەلمەرۋەزىي (مُحَمَّدُ بنُ نَصْرِ بنِ الحَجَّاجِ الْمَرْوَزِيُّ، ھ. 202 – 294 / م. 817 – 906) — فىقھ ۋە ھەدىستە يېتىشكەن ئىمام. سەمەرقەندتە ۋاپات تاپقان. «ئىختلافۇل فۇقاھا»، «ئەسسۈننەت»، «قىيامۇللەيل» ۋە «ئەلقەسامە» قاتارلىق ئەسەرلىرى مەشھۇردۇر.
373. ئەبۇبەكرى مۇھەممەد ئىبنى ۋاﺳﯩﺌ ئىبنى جابىر ئىبنى ئەخنەس ئەلئەزدىي (مُحَمَّدُ بنُ وَاسِعِ بنِ جَابِرِ بنِ الأَخْنَسِ الأَزْدِيُّ، ھ. ؟ – 123 / م. ؟ – 741) — بەسرەدىكى مەشھۇر ئالىملارنىڭ بىرى. ساھابە ۋە تابىئىنلەردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان مۇھەددىس، مۇجاھىد، تەقۋادار زات.
374. ئەبۇبەكرى مۇھەممەد ئىبنى ئىسھاق ئىبنى خۇزەيمە ئەننىشاپۇرىي (مُحَمَّدُ بنُ إِسْحَاقَ بنِ خُزَيْمَةَ النَّيْسَابُوْرِيُّ، ھ. 223 – 311 / م. 838 – 924) — ھەدىس ۋە فىقھ ئالىمى. زامانىنىڭ نىشاپۇر ئىمامى. «سەھىھۇ ئىبنى خۇزەيمە» دەپ تونۇلغان سەھىھ ھەدىسلەر توپلىمىنى توپلىغان.
375. مۇۋەففەقۇددىن ئەبۇ مۇھەممەد ئابدۇللەتىف ئىبنى يۈسۈف ئىبنى مۇھەممەد ئىبنى ئەلى ئەلباغدادىي (مُوَفَّقُ الدِّيْنِ أَبُو مُحمًّدٍ عَبْدُ اللَّطِيْفِ بنُ يُوْسُفَ بنِ مُحمَّدِ بنِ عَلِيٍّ البَغْدَادِيُّ، ھ. 557 – 629 / م. 1161 – 1231) — «مۇۋەففەقۇددىن» دەپ نامى بار ئىمام. «ئىبنۇللەبباد» ۋە «ئىبنى نۇقتە» دەپ تونۇلغان ئىسلام پەيلاسوپى. تۇنجى بولۇپ دىئابىت كېسىلىنى كەشپ قىلغان ۋە ئۇنىڭ ئالامەتلىرىنى، دورىلىرىنى بايان قىلغان، ئاناتومىيىلىك تەجرىبىلىرى ئارقىلىق ئىلگىرىكى ئەرەب تېۋىپلەر ۋە گالىنۇسلارنىڭ قاراشلىرىنى رەت قىلىپ ئاستىن ئېڭەكنىڭ بىر پارچە ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىغان تېۋىپ. ھېكمەت، پىسخولوگىيە، تېبابەت، ئەدەبىيات، تارىخ ۋە جۇغراپىيە ئىلىملىرىدە «ئەلئىفادە ۋەلئىئتىبار» (تارىخ ۋە جۇغرافىيا)، «ئەلجامىئۇل كەبىر» (لوگىكا ۋە ئىلاھىيەت)، «ئەلمۇغنىي ئەلجەلىي» (ئالگېبرا) ۋە «ئەتتەجرىد» (تىل – ئەدەبىيات) قاتارلىق نۇرغۇن ئەسەرلەرنى قالدۇرغان.
376. ئىمام جامالۇددىن ئەبۇلھەججاج يۈسۈف ئىبنى ئابدۇرراھمان ئەلمىززىي (الإمَامُ جَمَالُ الدِّيْنِ يُوسُفُ بنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ المِزِّيُّ، ھ. 654 – 742 / م. 1256 – 1341) — ھەدىسشۇناس ھافىز، شام مۇھەددىسى، شافىئىي فەقىھ. «تۇھفەتۇل ئەشراف» ناملىق 13 توملۇق ھەدىس ئېنسىكلوپېدىيەسى بىلەن «تەھزىبۇل كەمال» ناملىق 35 توملۇق ھەدىس راۋىيلىرىنىڭ تەرجىمىھاللىرى ھەققىدە مەشھۇر ئەسەرى باردۇر.
377. ئەبۇ ئۇبادە مىستەھ ئەۋف ئىبنى ئۇساسە ئىبنى ئەبباد ئىبنى ئەلمۇتتەلىب ئەلھاشىمىي ئەلقۇرەشىي ئەلمۇتتەلىبىي (مِسْطَحُ بنُ أُثَاثَةَ بنِ عَبَّادِ بنِ الْمُطَّلِبِ الْقُرَشِيُّ الْمُطَّلِبِيُّ، ھ. بۇرۇن 22 – ھ. 34 / م. 600 – 655) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — مەدىنەگە ھىجرەت قىلغان، «بەدر غازىتى»غا ۋە ئۇندىن كېيىنكى بارلىق غازاتلارغا قاتناشقان ساھابە. «مۇئمىنلەرنىڭ ئانىسى» ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا ھەققىدە گەپ – سۆز تارقاتقانلار قاتارىدا دەررە ئۇرۇلۇپ جازالانغان.
378. ﻧﺎﭘﻮﻟﯧﺌﻮﻥ ﺑﻮﻧﺎﭘﺎﺭﺕ (Napoleon Bonaparte، م. 1769 – 1821) — فرانسۇز ئەسكەر. دۆلەت ئەربابى. جاھانگىر (1804 – 1814)، فرانسىيە ئىمپېراتورى (1815 – يىلى مارت – 1815 – يىلى ئىيۇن ئارىسى).
379. شەيخ ناسىرۇددىن ئەبۇ ئابدۇرراھمان مۇھەممەد ئىبنى نۇھ ئىبنى نەجاتىي ئەلئىشقودرىي ئەلئالبانىي (الشَّيخُ (أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ مُحَمَّدُ نَاصِرُ الدِّيْنِ بنُ الحَاجِّ نُوحِ بنِ نَجَاتِي بنِ آدَمَ الإشقُودرِيُّ الأَلبَانِي الأَرنَؤُوطِي، ھ. 1332 – 1420 / م. 1914 – 1999) — م. 20 – ئەسىردە ياشاپ ئۆتكەن مەشھۇر ھەدىس ئالىمى. ئالبانىيەدە تۇغۇلۇپ، سۈرىيە ۋە سەئۇدىي ئەرەبىستاندا ياشىغان، ئىئوردانىيەدە ۋاپات تاپقان. 300 دىن كۆپرەك ئەسەر قالدۇرغان، بولۇپمۇ ھەدىس تەتقىقاتىدا مۆتىۋەر، مول ھوسۇللۇق ئالىم ئىدى.
380. ئەبۇ ئابدۇللاھ ناﻓﯩﺌ ئەلقۇرەشىي ئەلئەدەۋىي (نَافِعٌ أَبُو عَبْدِ اللّهِ القُرَشِيُّ ثُمَّ العَدَوِيُّ، ھ. ؟ – 117 / م. ؟ – 736) — ئابدۇللاھ ئىبنى ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇمانىڭ ئازادگەردىسى. خوجايىنى ئابدۇللاھ ئىبنى ئۆمەر، ئائىشە ۋە باشقا ساھابە كىراملاردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان، ئۇنىڭدىن ئىمام مالىك، ئىمام زۇھرىي، ئەييۇب ئەسسىختىيانىي ۋە باشقا ئالىملار ھەدىس رىۋايەت قىلغان. مەدىنە ئىماملىرىنىڭ بىرى ۋە مۇفتىسى.
381. ئەبۇ رۇۋەيم ناﻓﯩﺌ ئىبنى ئابدۇرراھمان ئىبنى ئەبى نۇئەيم ئەللەيسىي ئەلئەسبەھانىي ئەلمەدەنىي (أَبُو رُوَيْمٍ نَافِعُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نُعَيْمٍ اللَّيْثِيُّ الأَصْبَهَانِيُّ الْمَدَنِيُّ، ھ. 70 – 169 / م. 689 – 785) — مەدىنەدە يەرلىشىپ قالغان ئەسفەھانلىق ئازادگەردە، مۇھەددىس، تەبەئىي تابىئىن. مەشھۇر ئون قىرائەتشۇناس ئالىمنىڭ بىرى. مەدىنەدىكى قارىيلار پېشۋاسى، ئىمام ئەبۇ جەئفەر ئىبنى يەزىدنىڭ شاگىرتى. مەشھۇر قارىي قالۇن ۋە ۋەرشنىڭ ئۇستازى. رەسۇلۇللاھنىڭ مەسجىدىدە ئاتمىش يىل ئىمام بولغان زات.
382. ئەبۇ ھەفس ناﻓﯩﺌ ئىبنى ئابدۇلھارىس ئەلخۇزائىي (نَافِعُ بْنُ عَبْدِ الْحَارِثِ الْخُزَاعِيُّ، ھ. ؟ – ؟ / م. ؟ – ؟) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇنىڭ خىلافەت زامانىدا، مەككە ۋە تائىفقا ۋالى بولغان ساھابە.
383. ئەبۇ مۇھەممەد ناﻓﯩﺌ ئىبنى جۇبەير ئىبنى مۇتئىم ئەلقۇرەشىي ئەلمەدەنىي (نَافِعُ بنُ جُبَيْرِ بنِ مُطْعِمِ بنِ عَدِيٍّ القُرَشِيُّ، ۋاپاتى ھ. 99 / م. 717) — مەشھۇر تابىئىن. فەقىھ.
384. نەبھان (نَبهَان) — ھەزرىتى ئۇممۇ سەلەمە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ ئازادگەردىسى. كۆپچىلىك ھەدىسشۇناسلار نەبھاننى ئىشەنچلىك ئەمەس دەپ قارىغان. ئىمام نەۋەۋىي ۋە ئىمام زەھەبىي قاتارلىق بىرقىسىم ئالىملار «ئىشەنچلىك» دەپ قارىغان.
385. ئىمام ئەبۇ ئابدۇرراھمان ئەھمەد ئىبنى شۇئەيب ئىبنى ئەلى ئىبنى سىنان ئەننەسائىي (أَبُو عبد الرَّحْمَنِ أَحْمَدُ بنُ شُعَيْبِ بنِ عَلِيِّ بنِ سِنَانٍ النَّسَائِيُّ، ھ. 215 – 303 / م. 830 – 915) — بۈگۈنكى تۈركمەنىستاننىڭ پايتەختى ئاشخاباتتىن 18 كىلومېتىر يىراقلىقتىكى قەدىمىي نەسا شەھرىدە تۇغۇلغان. قازى، مەشھۇر مۇھەددىس. مەشھۇر «كۇتۇبۇ سىتتە (ئالتە كىتاب)» ئىچىدىكى «تۆت سۈنەن» ھەدىس كىتابلىرىنىڭ بىرى «سۈنەنۇ نەسائىي (سنن النسائي)» دەپ تونۇلغان «ئەلمۇجتەبا / ئەسسۈنەنۇسسۇغرا (المُجتبَى / السنن الصغرى)»نىڭ، يەنە «ئەسسۈنەنۇل كۇبرا (السنن الكبرى)»، «ئەززۇئەفاﺋ ۋەلمەترۇكۇن (الضعفاء والمتروكون)»، «مۈسنەدۇ ئەلى (مسند علي)» ۋە «تەفسىر (التفسير)» قاتارلىق ئەسەرلەرنىڭ مۇئەللىفى.
386. ئەبۇلفەتھ نەسر ئىبنى ئىبراھىم ئىبنى نەسر ئەننابۇلسىي ئەلمەقدىسىي (أَبُو الفَتْحِ نَصْرُ بنُ إِبْرَاهِيْمَ بنِ نَصْرٍ النَّابُلُسِيُّ الْمَقْدِسِيُّ، ھ. 377 – 490 / م. 987 – 1096) — فەقىھ، مۇھەددىس، زاھىد، ئابىد. مەشھۇر ئەسەرلىرى «ئەلھۇججە ئەلا تارىكىل مەھەججە (الحجة على تارك المحجة)»، «ئەلئەمالىي (الأمالي)»، «ئەتتەھزىب (التهذيب)»(10 توم)، «ئەلكافىي (الكافي)»، «ئەتتەقرىب (التقريب)» ۋە «ئەلفۇسۇل (الفصول)» قاتارلىقلار.
387. نەسىيرۇددىن تۇسىي ئەبۇ جەئفەر مۇھەممەد ئىبنى مۇھەممەد ئىبنى ھەسەن ئەتتۇسىي (نصِيْر الدِّيْنِ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ الحَسَنِ الطُّوْسِيُّ، ھ. 597 – 672 / م. 1201 – 1274) — «نەسىيرۇددىن تۇسىي» دەپ تونۇلغان پەيلاسوپ، تىۋىپ، ئاسترونوم، كىمىياگەر ئالىم. شىئەلەرنىڭ چوڭ كاتتىۋېشى. ھۇلاگۇ خانغا رەسەتخانا قۇرۇپ بەرگەن ۋە ئىشلىگەن. ئىسمائىلىيە تائىپىسىگە مەنسۇپ بولۇپ، كېيىن 12 ئىمام شىئە مەزھىبىنى تۇتقان. ئەللامە ئىبنى خەلدۇن ئۇنى پارس ئالىملىرىنىڭ ئەڭ بۈيۈكى دەپ قارىغان. ئاسترونومىيە ئىلمىدىلا «رىسالە مۇئىينىيە»، «شەكلۇل قىتا» ۋە «تەزكىرە فى ئىلمىلھايات» قاتارلىق نۇرغۇن قىممەتلىك ئەسەرلەرنى قالدۇرغان.
388. ئىمام شەيخۇلئىسلام مۇھيىددىن ئەبۇ زەكەرىيا يەھيا ئىبنى شەرەف ئىبنى مۇررىي ئەلھىزامىي ئەلھەۋرانىي ئەننەۋەۋىي (الإمَامُ مُحيُ الدِّينِ يَحْيَى بنُ شَرَف بنِ مُرِّي بنِ حَسَنٍ الحِزاميُّ الحَوْرَانِيُّ النَّوَوِيُّ، ھ. 631 – 676 / م. 1233 – 1277) — كاتتا مۇھەددىس، تىلشۇناس ۋە شافىئىي فەقىھ، شافىئىي مەزھەب فىقھىسىنى تاسقىغۇچى ۋە رەتلىگۈچى ھېسابلىنىدۇ. «سەھىھۇ مۇسلىم»نى شەرھلىگەن. يەنە «قىرىق ھەدىس»، «ياخشىلارنىڭ باغچىسى»، «ئەلمەجمۇﺋ»، «تەھزىبۇلئەسمائى ۋەللۇغات» ۋە «قارىيلارنىڭ ئەدەب – قائىدىلىرى» («ساجىيە ئىسلام تەتقىقات مەركىزى» تەرىپىدىن ئۇيغۇرچە نەشر قىلىنغان) قاتارلىق ئەسەرلىرى مەشھۇردۇر.
389. نەۋۋاس ئىبنى سەمئان ئەلئەنسارىي ئەلكىلابىي (النَّوَّاسُ بْنُ سَمْعَانَ الْأَنْصَارِيُّ الْكِلَابِيُّ، ھ. ؟ – 50 / م. ؟ – 670) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇما — پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان ۋە شامدا ۋاپات بولغان ساھابە زاتتۇر. نەۋۋاس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇنىڭ ئاتىسى سەمئان ئىبنى خالىدمۇ رەسۇلۇللاھنىڭ ساھابەلىرىدىندۇر.
390. ئەبۇ ئابدۇللاھ نۇئەيم ئىبنى ھەمماد ئىبنى مۇئاۋىيە ئەلخۇزائىي ئەلمەرۋەزىي (نُعَيْمُ بنُ حَمَّادِ بنِ مُعَاوِيَةَ الخُزَاعِيُّ الْمَرْوَزِيُّ، ھ. ؟ – 228 / م. ؟ – 843) — ئىمام بۇخارىينىڭ ئۇستازى، ئەللامە، تابىئىنلەردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان مۇھەددىس، ئۇنىڭدىن ئىمام بۇخارىي، ئەبۇ داۋۇد ۋە تىرمىزىي ھەدىس رىۋايەت قىلغان، ئېغىر سىناقلارغا دۇچار بولۇپ، ھاياتىنى تۈرمىدە ئاخىرلاشتۇرغان، ھەتتا كىشەنلەر بىلەن دەپنە قىلىنىشقا ۋەسىيەت قىلغان. «ئەلفىتەنۇ ۋەلمەلاھىمۇ» ناملىق ئەسەرى بار.
391. ئەبۇ ئابدۇللاھ نۇئمان ئىبنى بەشىر ئىبنى سەئد ئىبنى سەئلەبە ئەلئەنسارىي (النُّعْمَانُ بنُ بَشِيْرِ بنِ سَعْدِ بنِ ثَعْلَبَةَ الأَنْصَارِيُّ، ھ. 2 – 65 / م. 623 – 684) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ — ساھابە. ھىجرەتتىن كېيىن ئەنسارلار ئىچىدە تۇغۇلغان تۇنجى بوۋاق. ئۇنى پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ئېغىزلاندۇرغان ۋە شەھىد بولىدىغانلىقى ۋە جەننەتكە كىرىدىغانلىقىدىن بېشارەت بەرگەن. خەلىفە مۇئاۋىيە تەرىپىدىن كۇفەگە ۋالىي قىلىپ تەيىنلەنگەن.
392. ئەبۇ ئابدۇللاھ ھارىس ئىبنى ئەسەد ئىبنى ئابدۇللاھ ئەلئەنەزىي ئەلمۇھاسىبىي (أَبُو عَبْد اللَّهِ الحَارِثُ بنُ أَسَدٍ البَغْدَادِيُّ الْعَنَزِيُّ الْمُحَاسِبيُّ، ھ. 170 – 243 / م. 781 – 857) — ئەقىدە ئالىمى، مۇھەددىس، فەقىھ، تەفسىرشۇناس. تەسەۋۋۇف پېشۋالىرىدىن. مەشھۇر ئەسەرلىرى «رىسالەتۇل مۇستەرشىدىن (رسالة المسترشدين)»، «ئادابۇننۇفۇس (آداب النفوس)»، «ئەررىئايە لىھۇقۇقىللەھى ئەززە ۋەجەللە (الرعاية لحقوق الله عزوجل)»، «ماھىيەتۇل ئەقلى (ماهية العقل ومعناه واختلاف الناس فيه)»، «ئەلمەسائىلۇ فى ئەئمالىل قۇلۇبى ۋەلجاۋارىھى (المسائل في أعمال القلوب والجوارح)» ۋە «شەرھۇل مەئرىفە (شرح المعرفة )»، قاتارلىقلار.
393. ھافىز زەينۇددىن ئەبۇلفەزل ئابدۇررەھىم ئىبنى ئەلھۈسەين ئىبنى ئابدۇرراھمان ئەلئىراقىي (الْحَافِظ زَينُ الدِين أَبُو الْفَضْلِ عَبْدُ الرَحيم بنُ الحُسَيْنِ بنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ العِرَاقِيُّ، ھ. 725 – 806 / م. 1325 – 1403) — ئاتاقلىق مۇھەددىس. كاتتا شافىئىي فەقىھ. قازى. ھافىز ئىبنى ھەجەرنىڭ ئۇستازى. «ئەلفىيەتۇل ئىراقىي (لفية العراقي)»، «ئەلئەھكامۇل كۇبرا (الأحكام الكبرى)»، «ئەلئەھكامۇسسۇبرا (الأحكام الصغرى)»، «شەرھۇتتىرمىزىي (شرح الترمذي)»(10 توم) ۋە «تەخرىيجۇ ئەھادىيسى ئىھيائى ئۇلۇمىددىن (تخريج أحاديث إحياء علوم الدين)» قاتارلىق ئەسەرلەرنىڭ مۇئەللىفى.
394. ئەبۇ ئابدۇللاھ ھاكىم مۇھەممەد ئىبنى ئابدۇللاھ ئىبنى مۇھەممەد ئىبنى ھەمدەۋەيھ ئەننىشاپۇرىي (الحاكم مُحَمَّدُ بنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَمدَوَيه النَّيْسَابُوْرِيُّ، ھ. 321 – 405 / م. 933 – 1014) — ئاتاقلىق ھەدىس ئالىمى، ئەڭ ئىشەنچلىك سەھىھ ھەدىسلەر توپلىمى «سەھىھۇلبۇخارىي» بىلەن «سەھىھۇ مۇسلىم»گە تولۇقلىما قىلىپ «ئەلمۇستەدرەك» ناملىق ئەسەرىنى يازغان بولسىمۇ، ئۇ ئەسەردە سەھىھ بولمىغان بەزى ھەدىسلەرمۇ يەر ئالغان. ئۇندىن باشقا «تارىخۇ نىشاپۇر» قاتارلىق بىرقانچىلىغان ئەسەرلىرى بار. نىشاپۇرغا بىرنەچچە قېتىم ھاكىم (قازى) بولغانلىقتىن «ھاكىم» دەپ نام ئالغان.
395. ئەبۇ سەلەمە ھامماد ئىبنى سەلەمە ئىبنى دىنار ئەلبەسرىي ئەلخىرەقىي (حَمَّادُ بنُ سَلَمَةَ بنِ دِيْنَارٍ البَصْرِيُّ الخِرَقِيُّ، ھ. 90 – 167 / م. 709 – 784) — مۇھەددىس، نەھۋ ۋە فىقىھ ئالىمى.
396. ئەبۇ يەھيا ھەبىب ئىبنى ئەبى سابىت قەيس ئىبنى دىنار (حَبِيْبُ بنُ أَبِي ثَابِتٍ قَيْسِ القُرَشِيُّ، ھ. ؟ – 119 / م. ؟ – 737) — ئازادگەردە تابىئىن، مۇھەددىس، فەقىھ، كۇفەنىڭ مۇفتىسى. ئىبنى ئۆمەر ۋە ئىبنى ئابباس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇم قاتارلىق ساھابەلەردىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان ئىشەنچلىك زات.
397. ھەزرىتى ئەبۇ مۇھەممەد ئەلھەسەن ئىبنى ئەلى ئىبنى ئەبى تالىب ئەلھاشىمىي ئەلقۇرەشىي (الحَسَنُ بنُ عَلِيِّ بنِ أَبِي طَالِبٍ بنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، ھ. 3 – ھ. 50 / م. 625 – 670) رەزىيەللاھۇ ئەنھۇما — ھەزرىتى فاتىمە بىلەن ئەلى رەزىيەللاھۇ ئەنھۇمانىڭ ئوغلى، پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ نەۋرىسى، خەلىفەلەرنىڭ بەشىنچىسى، «جەننەت يىگىتلىرىنىڭ خوجىسى». ھەزرىتى مۇئاۋىيە بىلەن سۈلھى تۈزۈپ قان تۆكۈلۈشنىڭ ئالدىنى ئالغان زات.
398. ئەبۇ سەئىد ئەلھەسەن ئىبنى يەسار ئەلبەسرىي ئەلئەنسارىي (الحَسَنُ بنُ أَبِي الحَسَنِ يَسَارٍ البَصْرِيُّ الأَنْصَارِيُّ، ھ. 21 – 110 / م. 642 – 728) — كاتتا تابىئىن. بەسرە مۇفتىسى بولغان ھەدىسشۇناس ئالىم. تابىئىنلار دەۋرىدە كۆزگە كۆرۈنگەن زاتلاردىن بىرى.
399. ھەسەن ئىبنى سالىھ ئىبنى ھەي ئەلھەمدانىي ئەلكۇفىي (الحَسَنُ بنُ صَالِحِ بنِ حَيٍّ الهَمْدَانِيُّ، ھ. 100 – 169 / م. 718 – 786) — مۇجتەھىد فەقىھ، ئىبادەتگۇي، تەقۋادار زاتلاردىن. ئىشەنچلىك ھەدىس راۋىيسى.
400. ھەزرىتى ئۆمەرنىڭ قىزى ھەزرىتى ھەفسە ئەلئەدەۋىييە (أُمُّ المُؤْمِنِيْنَ حَفْصَةُ بِنْتُ عُمَرَ بنِ الخَطَّابِ العَدَوِيَّةُ، ھ. بۇرۇن 18 – ھ. 41 / م. 605 – 661) — «مۇئمىنلەرنىڭ ئانىسى». مەككەدە مۇسۇلمان بولۇپ، مەدىنەگە ھىجرەت قىلغان. يولدىشى خۇنەيس ئىبنى ھۇزافە رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ «ئۇھۇد غازىتى»دا شەھىد بولغاندىن كېيىن، پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ئۇنى نىكاھىغا ئالغان. پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمدىن ھەدىس رىۋايەت قىلغان. ئەبۇبەكرى رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ زامانىدا جەملەنگەن «قۇرئان»نى ئامانەت ساقلىغان بولغاچقا، «قۇرئان مۇھاپىزەتچىسى» دەپ نام ئالغان.
