قۇربانلىق قىلماقچى بولغان كىشى چاچ – ساقال ۋە تىرناقلىرىنى ئالسا بولامدۇ؟

سوئال: ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم، زۇلھەججە ئېيى كىرگەندىن باشلاپ تاكى قۇربان ھېيت نامىزى ئوقۇلۇپ بولغۇچە ھەجگە بارالمىغان بولسىمۇ قۇربانلىق قىلماقچى بولغان كىشى چاچ، ساقال – بۇرۇت ياساتسا ۋە تىرناق ئالسا بولمامدۇ؟

جاۋاب: ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام ۋەرەھمەتۇللاھى ۋەبەرەكاتۇھۇ:

بارلىق ھەمدۇسانالار جانابىي ئاللاھقا بولسۇن، شۇنداقلا پەيغەمبىرىمىزگە، ئائىلە – تاۋابىئاتلىرىغا ۋە ئۇنىڭغا تاكى قىيامەتكىچە ئەگەشكەنلەرگە دۇرۇت – سالاملار بولسۇن.

ھەر يىلى زۇلھەججە ئېيى كىرىشكە، مۇبارەك ئون كېچە باشلىنىشقا، قۇربانلىق قىلىدىغانلار قۇربانلىق قىلىشقا، قۇربان ھېيتنى كۈتۈۋېلىشقا ئاز قالغاندا نۇرغۇن كىشىلەر بۇ ھەقتە ئاڭلىغانلىرىغا ئاساسلىنىپ: «قۇربانلىق قىلماقچى بولغان كىشى زۇلھەججە ئېيى كىرگەندىن كېيىن چاچ – ساقال، تىرناق ۋە شۇنىڭدەك نەرسىلەرنى ئالسا بولامدۇ ياكى بولمامدۇ؟» دەپ سوراشقا باشلايدۇ.

ئالىملار زۇلھەججە ئېيى كىرگەندىن كېيىن قۇربانلىق قىلىشنى نىيەت قىلغان كىشىنىڭ بەدىنىدىكى چاچ – ساقال، تۈك ۋە تىرناق قاتارلىق ئارتۇق نەرسىلەرنى كېسىشى، يۇلۇشى ۋە چۈشۈرۈشىدە ئوخشىمىغان قاراشلاردا بولغان.

كۆپچىلىك ئالىملار بۇنداق قىلىشنى: «مۇباھ» دېگەن. بۇلارنىڭ ئىچىدە ھەنەفىي مەزھىپى ئىماملىرى: «چاچ – تىرناق ئالسا بولىدۇ، مەكروھ بولمايدۇ» دېگەن. يەنە ھەنەفىي مەزھىپى ئالىملىرىدىن بىر قىسمى: «ئالسا بولىدۇ، مەكروھ بولمايدۇ، لېكىن ئەڭ ياخشىنى قىلمىغانلىق بولىدۇ، ئالمىغان ياخشى» دېگەن. يەنى، بۇلار مەكروھتىنمۇ تۆۋەنرەك بىر نەرسە بولىدۇ، دېمەكچى. «مۇباھ» دېگەن ئالىملاردىن مالىكىي ۋە شافىئىي مەزھىپى ئالىملىرى: «ئالماسلىق مۇستەھەپ، ئېلىش تەنزىھى مەكروھ» دېگەن. بۇ قاراشنى ھەنبەلىي مەزھەپ ئالىملىرىدىن بىر قىسمى تاللىغان.

ھەنبەلىي مەزھىپى بىلەن زاھىرىي مەزھىپى: «قۇربانلىق قىلماقچى بولغان كىشى زۇلھەججە ئېيى كىرسە چاچ ۋە تارناقلىرىنى ئېلىشى ھارام، ئالسا گۇناھكار بولىدۇ» دېگەن. بۇ قاراشنى باشقا مەزھەپتىكى بەزى ئالىملارمۇ ياقلىغان(¹).

يۇقىرىقى قاراشلارنى خۇلاسىلەيدىغان بولساق، ئىلگىرىكى ئۈچ خىل قاراشنى بىرلەشتۈرۈپ مۇنداق دېيىشكە بولىدۇ: كۆپچىلىك ئالىملار: «ئالسا بولىدۇ، گۇناھ بولمايدۇ» دېگەن. ئىككىنچى قاراش بولسا يۇقىرىدىكى ئاخىرقى قاراش بولۇپ، بۇ قاراشتىكىلەر ئېلىش ھارام، ئالسا گۇناھكار بولىدۇ، دەپ قارىغان.

مۇباھ دېگەنلەرنىڭ دەلىللىرى:

ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا رىۋايەت قىلىپ مۇنداق دېگەن: «مەن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ھەرەمگە ئاتىغان تۆگىلىرىنىڭ بويۇنلىرىغا ئاسىدىغان بەلگىلىرىنى ئۆز قولۇم بىلەن ئېشىپ بەردىم. ئاندىن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم تۆگىلىرىگە بەلگىلىرىنى ئېسىپ، لوكىسىنىڭ ئوڭ تەرىپىگە پىچاق سانجىپ بەلگە قويۇپ، ھەرەمگە ئاتاپ ھەيدەپ ماڭدى. (بۇنىڭلىق بىلەن) رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمگە ھالال نەرسىلەر ھارام بولمىدى»(²).

يەنە ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا مۇنداق دېگەن: «رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم مەدىنىدىن ھەرەمگە قۇربانلىق ئاتاپ ماڭاتتى. مەن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ھەدىيە قۇربانلىقىنىڭ بويۇنلىرىغا ئاسىدىغان بەلگىلىرىنى ئېشىپ بېرەتتىم. رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ئېھرام باغلىغۇچى ساقلىنىشقا تېگىشلىك ئىشلاردىن ساقلانمايتتى»(³).

قاسىم رىۋايەت قىلىدۇكى، ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا مۇنداق دېگەن: «مەن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ھەدىيە قۇربانلىقىنىڭ بوينىغا ئاسىدىغان ئاسمىلارنى ئېشىپ بەردىم، ئاندىن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ئۇنىڭغا بەلگە قويۇپ، بەلگىنى ئاستى، ئاندىن ئۇنى بەيتۇللاھقا ئەۋەتىۋېتىپ مەدىنىدە قالدى، بۇنىڭلىق بىلەن ئۇنىڭغا ئادەتتە، ھالال بولغان نەرسىلەر ھارام بولۇپ قالمىدى»(⁴).

ئەمرە رىۋايەت قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: «زىياد ئىبنى ئەبى سۇفيان ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھاغا ئىبنى ئابباس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇمانىڭ ›كەئبىگە ئاتىغان قۇربانلىقىنى ئەۋەتىۋەتكەن كىشىگە قۇربانلىقى بوغۇزلانغۇچە ھەج قىلغۇچىغا ھارام بولغان نەرسىلەر ھارام بولىدۇ‹ دېگەنلىكى توغرىسىدا خەت يازغان ئىدى. ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا: ›ئىش ئىبنى ئابباس دېگەندەك ئەمەس، مەن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئاتىغان قۇربانلىقىنىڭ بەلگىسىنى ئۆز قولۇم بىلەن ئېشىپ بەردىم، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ئۇنى ئۆز قولى بىلەن ئاستى، ئاندىن ئۇنى ئاتام بىلەن مەككىگە ئەۋەتتى. ئاتىغان قۇربانلىق بوغۇزلانغۇچە ئاللاھ ھالال قىلغان ھېچقانداق نەرسە رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمگە ھارام بولمىغان ئىدى‹ دېدى»(⁵).

يەنە بىر رىۋايەتتە ھەزرىتى ئائىشەگە: زىياد كەئبىگە ئاتىغان قۇربانلىقىنى ئەۋەتىۋەتسە قۇربانلىقى بوغۇزلانغۇچە ھەج قىلغۇچى قىلمايدىغان ئىشلارنى قىلمايدىكەن، دېيىلگەندە، ھەزرىتى ئائىشە: ئۇنىڭ تاۋاپ قىلىدىغان كەئبىسى بارمىتتى؟ دېگەن. شۇئەيب ئىبنى ھەمزە مۇنداق دەيدۇ: «كىشىلەرگە ھەزرىتى ئائىشەنىڭ بۇ سۆزى يەتكەندە بۇ سۆزنى تۇتۇپ، ئىبنى ئابباسنىڭ پەتۋاسىنى تاشلاپ قويدى». (⁶).

يەنە بىر ھەدىستە: «مەسرۇق رىۋايەت قىلىدۇكى، مەن ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ يېنىغا كېلىپ: ›ئى مۆمىنلەرنىڭ ئانىسى! بىر كىشى ھەدىيە تۆگىلىرىگە بەلگە ئېسىشنى تاپىلاپ، ئۆزى يۇرتىدا قالغان بولسا، تاكى ھاجىملار ئېھرامدىن چىققانغا قەدەر ئېھراملىق ھالەتتە ھېسابلىنامدۇ؟‹ دەپ سورىغان ئىدىم، پەردە ئارقىسىدىن ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ چاۋاك چالغانلىقىنى ئاڭلىدىم. ئاندىن ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا مۇنداق دېدى: ›مەن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ كەئبىگە ئاتىغان تۆگىلىرىنىڭ بەلگىلىرىنى ئېشىپ بېرەتتىم. رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم تۆگىلىرىنى باشقا ئادەملەردىن كەئبىگە ئەۋەتەتتى. ھاجىلار ھەجدىن قايتىپ كەلگەنگە قەدەر ئەرلەرگە ئاياللىرىدىن ھالال بولغان نەرسىلەر ئۇنىڭغا ھارام بولمايتتى‹ »(⁷).

يۇقىرىقى ھەدىسلەردە پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ئۆيدىكى ئىشلىرىنى ئەڭ ياخشى بىلىدىغان كىشى، يەنى، ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا بايان قىلغانكى، پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم كەئبىگە ئاتىغان قۇربانلىقنى مەككىگە ئەۋەتىۋېتىپ، ئېھرام باغلىغان كىشى ئۆزىگە ھارام دەپ قارايدىغان بىر ئىشنى ئۆزىگە چەكلىمىگەن. چاچ ۋە تىرناق ئېلىشتىن ساقلىنىپ يۈرمىگەن. ھەدىيە قۇربانلىقنى مەككىگە ئەۋەتىش دېگەن قۇربانلىق قىلىشتىنمۇ چوڭراق ئىشتۇر. ئەگەر چاچ ۋە تىرناق ئېلىش ھەدىيە قۇربانلىقنى مەككىگە ئەۋەتكەن كىشىگە ھارام بولمىسا، قۇربانلىق قىلماقچى بولغان كىشىگە ئەلۋەتتە ھارام بولمايدۇ.

يەنە قىياس جەھەتتىن مۇنداق دەلىل ئوتتۇرىغا چىقىدۇ: زۇلھەججىنىڭ ئالدىنقى ئون كۈنى كىرسە، قۇربانلىق قىلماقچى بولسا، ئۇنداق كىشىگە جىما قىلىش ھارام بولمايدۇ. جىما قىلىش ئېھراملىق كىشىگە ھارام قىلىنغان ئىشلارنىڭ ئەڭ ئېغىرى تۇرۇقلۇق، قۇربانلىق قىلماقچى بولغانلارغا ھارام بولمىسا، جىمادىن تۆۋەن تۇرىدىغان چاچ – ساقال، تىرناققا ئوخشاش بەدىنىدىن بىر نەرسە ئېلىش ئەلۋەتتە ھارام بولمايدۇ. ئىمام ئىبنى ئابدۇلبەر مۇنداق دەيدۇ: «بارلىق ئالىملار زۇلھەججىنىڭ ئالدىنقى ئون كۈنى كىرسە، قۇربانلىق قىلماقچى بولسا، بۇنداق كىشىگە جىما قىلىش ھارام بولمايدۇ، دەپ بىرلىككە كەلگەن. ئۇنداق بولغان ئىكەن، ئۇنىڭدىن تۆۋەن ئىشلار مۇباھ بولۇشقا تېخىمۇ لايىق»(⁸).

بۇ قىياس ئەسلىدە ئىكرىمەنىڭ سۆزىدىن ئېلىنغان بولۇپ، ئۇنىڭغا ئۇممۇ سەلەمە رەزىيەللاھۇ ئەنھادىن رىۋايەت قىلىنغان «چاچ ئالسا بولمايدۇ» دېگەن مەزمۇندىكى ھەدىس سۆزلەنگەندە، ئېتىراز بىلدۈرۈپ: «ئاياللاردىنمۇ، خۇشپۇراقتىنمۇ نېرى تۇرسۇن ئەمىسە» دېگەن(⁹).

ئابدۇللاھ ئىبنى مۇبارەك: «سۈننەت كېچىكتۈرۈلمەيدۇ» دېگەن.(¹⁰) يەنى، «تىرناق، بۇرۇت ۋە تۈكلەرنى ئېلىش سۈننەت ئىش، بۇنى كېچىكتۈرۈشكە بولمايدۇ» دېگەن.

«ھارام ئەمەس، مەكروھ» دەپ قارىغان ئالىملار: «كىيىم، جىما ۋە خۇشپۇراق ماددا ئېھراملىق كىشىگە ھارام بولغاندەك ھارام بولمىغاچقا، چاچ، تىرناق ئالماسلىقنىڭ مۇستەھەپلىكى، ئېلىشنىڭ مەكروھلىقى مۇئەييەنلىشىدۇ» دېگەن. لېكىن، بۇ قاراش مۇنداق رەت قىلىنىدۇ: پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم چەكلىگەن ئىشنى قىلمايتتى، چەكلىگەن ئىش ئەقەللىي تەقدىردە، مەكروھ بولىدۇ.

ھارام دەپ قارىغان ئالىملارنىڭ ئاساسلىق دەلىلى مۇشۇ ھەدىس:

سەئىد ئىبنى مۇسەييەب ئۇممۇ سەلەمە رەزىيەللاھۇ ئەنھادىن رىۋايەت قىلىدۇكى، پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم مۇنداق دېگەن: «زۇلھەججىنىڭ ئالدىنقى ئون كۈنى كىرسە، بىرىڭلار قۇربانلىق قىلماقچى بولسا، چاچ، تۈكلىرى ۋە بەدىنىدىن بىر نەرسە ئالمىسۇن»(¹¹).

بۇلارنىڭ قارىشىدا، بۇ ھەدىس ئۇنداق قىلىشنىڭ ھاراملىقىنى ئېنىق ئىپادىلىگەن. دېمەك، ئالىملار دەلىللەرنى بايان قىلغان. بىر – بىرلىرىنىڭ دەلىللىرىنى ئۇزۇندىن ئۇزۇن تەھلىل قىلىپ ئېتىراز بىلدۈرگەن. بۇ يەردە ھەممىنى بايان قىلىش بىھاجەت.

دەلىللەرنى سېلىشتۇرغان ئەھۋالدا، مۇباھ دېگۈچىلەرنىڭ، يەنى، كۆپچىلىكنىڭ قارىشى كۈچلۈك. شۇڭا، بىر قاراشنى تۇتقانلارنى باشقا قاراشتىكىلەر ئەيىبلىسە توغرا بولمايدۇ. بولۇپمۇ، چاچ ئالغانلارنى گۇناھكار ۋە پاسىق دەپ ھۆكۈم پىچىۋېتىشكە بولمايدۇ.

كۆپچىلىكنىڭ قارىشى بۇ سەۋەبلەردىن كۈچلۈك:

1. ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ ھەدىسىنىڭ سەھىھلىكى بارلىق ئالىملارنىڭ بىردەك ئىتتىپاقى بىلەن بولغان. ئۇممۇ سەلەمە رەزىيەللاھۇ ئەنھادىن رىۋايەت قىلىنغان ھەدىس بولسا ھەدىس ئالىملىرى پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ سۆزى ياكى ساھابىنىڭ سۆزى ئىكەنلىكىدە ئوخشىمىغان قاراشتا بولغان ھەدىستۇر. چۈنكى، بۇ ھەدىس ئاشۇنداق بەزىدە «مەرفۇ»، بەزىدە «مەۋقۇف»(¹²) رىۋايەت قىلىنغان. بۇ پىكىر ئوخشىماسلىقى «سەھىھۇ مۇسلىم»دا ئېنىق كەلگەن.

بۇ سەۋەبتىن، بۇ ھەدىسنى ئىمام ئەھمەد، مۇسلىم، تىرمىزى، ئىبنى ھىببان، بەيھەقىي ۋە ئىبنى ھەزملەر «سەھىھ» دەپ قارىغان بولسىمۇ، ئىمام دارىقۇتنىي، ئىبنى ئابدۇلبەر قاتارلىقلار بۇنىڭ پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ سۆزى ئەمەسلىكىنى جەزملەشتۈرگەن(¹³). چۈنكى، ئالتە راۋىي (رىۋايەت قىلغۇچى) بۇنى سەئىد ئىبنى مۇسەييەبنىڭ سۆزى سۈپىتىدە رىۋايەت قىلغان. ئىككى راۋىي ئۇممۇ سەلەمە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ سۆزى سۈپىتىدە رىۋايەت قىلغان. ئىككى راۋىي پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ سۆزى سۈپىتىدە رىۋايەت قىلغان.

2. ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ ھەدىسىنى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھادىن كۆپ راۋىيلار رىۋايەت قىلغان. ئۇممۇ سەلەمەنىڭ ھەدىسىنى سەئىد ئىبنى مۇسەييەبتىن باشقا بىرسى رىۋايەت قىلمىغان.

3. كۆپچىلىك ئالىملار ئۇممۇ سەلەمە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ ھەدىسىدىن ۋاجىپلىقنى يەكۈنلىمىگەن.

4. ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ ھەدىسى بىر قەدەر كېيىنكى ئەھۋالنى بايان قىلغان. چۈنكى، پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ئەبۇبەكرى رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن كەئبىگە ئاتىغان قۇربانلىقنى ھىجرىيە 9 – يىلى، يەنى، ھەججەتۇل ۋىدادىن بىر يىل بۇرۇن ئەۋەتكەن.

ۋەلھاسىل: ئالىملار بۇ مەسىلىدە ئىككى خىل قاراشتا. بىرى: ھەجگە بارالمىغان بولسىمۇ قۇربانلىق قىلماقچى بولغان كىشى چاچ، ساقال – بۇرۇت ياساتسا ۋە تىرناق ئالسا بولمايدۇ. يەنە بىرى، ياساتسا ۋە تىرناق ئالسا بولىدۇ. يۇقىرىدا بولىدۇ دېگەن قاراش تەرجىھ قىلىندى.

بۇ يەردە بىرقانچە مەسىلىنى ئەسكەرتىپ ئۆتۈش كېرەك:

1. چاچ – ساقال، تىرناق قاتارلىقلارنى ئالماي تۇرۇشتىكى ھېكمەت «دوزاخ ئوتىدىن پۈتۈن بەدىنىدىكى نەرسىلەر بىلەن بىللە تولۇق قۇتۇلۇپ كېتىش ئۈچۈن» دېيىلگەن. «ھەج قىلىۋاتقان ئېھراملىقلارغا ئوخشاپ تۇرۇش ئۈچۈن»مۇ دېيىلگەن. لېكىن، بۇ ھەقتە سەھىھ دەلىل يوق ھەمدە ھەممەيلەننىڭ قارىشىدا، جىما قىلىش، كىيىم كىيىش ۋە خۇشپۇراق ماددا ئىشلىتىشتە ئوخشاش بولۇشى تەلەپ قىلىنمايدۇ.

2. چەكلەش تاكى قۇربانلىقىنى قىلىپ بولغۇچە داۋاملىشىدۇ. مەسىلەن، ھېيتنىڭ 2 – كۈنى ياكى 3 – كۈنى قۇربانلىق قىلماقچى بولسا، شۇ كۈنگىچە ئالماي تۇرىدۇ.

3. چەكلەش قانداق تۈكلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ؟ چەكلەش چاچ، ساقال، بۇرۇت، قولتۇق تۈكى، ئەۋرەت تۈكى ۋە ئۇندىن باشقا بەدەن تۈكلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. يەنە كېسىۋەتسە بولىدىغان ئارتۇق تېرە قاتارلىقلارنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئېلىش ۋە كېسىش بارلىق ئۇسۇللارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. مەسىلەن، چۈشۈرتۈش، قىسقارتىش، كۆيدۈرۈش، يۇلۇش ياكى دورا بىلەن چۈشۈرۈش، تىرناق ئالغۇچتا كېسىش ياكى سۇندۇرۇش قاتارلىقلار.

4. قان ئالدۇرۇش چەكلەنمەيدۇ. چۈنكى، بۇ سىرتقى ئەزا قىسمىدىن ئەمەس.

5. ھەنبەلىي مەزھىپىدىكىلەر: «چاچ ئېلىش قاتارلىق ئىشلار قۇربانلىق قىلغۇچى بىلەن ئائىلە – تاۋابىئاتلىرىغا ئوخشاش ھارام بولىدۇ» دېگەن. بۇنىڭغا ئاساسەن، بۇلار: «بىر كىشى ئۆزى ۋە ئائىلىسى ئۈچۈن قۇربانلىق قىلماقچى بولغان بولسا، ئۆيدىكى بارلىق كىشىلەرنىڭ شۇنداق قىلىشى ھارام بولۇپ كېتىدۇ» دېمەكچى.

6. بۇ كۈنلەردە ئاشۇ چەكلىمىگە قەستەن ياكى سەۋەنلىكتىن رىئايە قىلماي، چاچ، تىرناق قاتارلىقلارنى ئېلىپ سالغان كىشىگە يا جازا، يا تۆلەم يوق، پەقەتلا تەۋبە قىلىشى كېرەك.

7. بۇ چەكلىمىدە ئەر ياكى ئايالنىڭ پەرقى يوق. دېمەك، ئايال كىشىمۇ قۇربانلىق قىلماقچى بولسا، يۇقىرىقى ئىشلارنى قىلىشى چەكلىنىدۇ.

8. ساقالنى چۈشۈرۈۋېتىش چەكلىنىدىغان ئىش. چۈنكى، كۆپچىلىك ئالىملار ساقالنى چۈشۈرۈۋېتىش ھارام، دەپ قارايدۇ، بەزىلەر: «مەكروھ» دەيدۇ. ھەممىسى ساقالنى چۈشۈرۈۋېتىشنى چەكلەيدۇ.

ۋەللاھۇ ئەئلەم.

دوكتور ئابدۇلئەزىز رەھمەتۇللاھ

2012. 10. 9

—————————————————-
1. «الإشراف على مذاهب العلماء»، 3/412 «مختصر اختلاف العلماء»، للجصاص، 3/230؛ «إعلاء السنن»، 7/264؛ «المغني»، 9/346؛ «المجموع»، 8/285؛ «المحلى»، 7/355.
2. سەھىھەين: «بۇخارىي»، 1696 – ھەدىس؛ «مۇسلىم»، 1321 – ھەدىس.
3. سەھىھەين: «بۇخارىي»، 1698 – ھەدىس؛ «مۇسلىم»، 1321 – ھەدىس.
4. سەھىھەين: «بۇخارىي»، 1699 – ھەدىس؛ «مۇسلىم»، 1321 – ھەدىس.
5. سەھىھەين: «بۇخارىي»، 1700 – ھەدىس؛ «مۇسلىم»، 1321 – ھەدىس.
6. «فەتھۇلبارىي»، 3/546.
7. «بۇخارىي»، 5566 – ھەدىس.
8. «الاستذكار»، 4/85.
9. «المحلى»، 7/369؛ «إعلاء السنن»، 7/267 – ھەدىس.
10. «حاشية ابن عابدين»، 2/181.
11. «مۇسلىم»، 1977 – ھەدىس.
12. مەرفۇ ــ پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمگە نىسبەت بېرىلگەن سۆز ۋە ئىش – ھەرىكەتلەرنى، سۈپەتلەرنى، شۇنداقلا باشقىلارنىڭ سۆز ۋە ئىش – ھەرىكەتلىرىنى ماقۇللىشىنى كۆرسىتىدۇ. مەۋقۇف ــ ساھابىگە نىسبەت بېرىلگەن سۆز ۋە ئىش – ھەرىكەتلەرنى، شۇنداقلا باشقىلارنىڭ سۆز ۋە ئىش – ھەرىكەتلىرىنى ماقۇللىشىنى كۆرسىتىدۇ.
13. «البدر المنير»، 9/276 «التلخيص الحبير»، 4/342. «التمهيد»، 17/234.