(ھ. 1296– 1373/ م. 1879 – 1953)
شەيخنىڭ ئەسلى ئىسمى ئەھمەد توختى، چوڭ دادىسىنىڭ ئىسمى مۇھەممەد تۇرسۇن نىياز بولۇپ، خوتەن ۋىلايىتىنىڭ ئىلچىدا ھىجرىيە 1296 – يىلى تۇغۇلغان. خوتەندە فىقھ، ھەدىس ۋە يەنە باشقا باشلانغۇچ ئىلىملەردىن ئەدەبىيات، فارس تىلى، ئەرەب تىلى گىرامماتىكىسىنى ئوقۇپ بولۇپ، يەركەندگە كەلگەن. ئۇ يەردە ئىككى يىلدىن ئارتۇق تۇرۇپ ئوقۇغان. ئاندىن ھىجرىيە 1319 – يىلى قەشقەرگە كىلىپ، شۇ دەۋردىكى ئاتاقلىق ئۆلىمالاردا ئوقۇپ، 1329 – يىلى ئۇلاردىن ئوقۇش پۈتتۈرۈش شاھادىتى ئېلىپ ئوقۇشىنى تاماملىغان.
ئۇ ئوقۇش پۈتتۈرۈپ خوتەنگە قايتماقچى بولغاندا، ئايالى بىلەن خوتەنگە قايتىش مەسىلىسىدە كېلىشەلمەي، ئايالىنى ۋە باللىرىنى قىيىن ئانىسىنىڭ يىنىدا قويۇپ، تۇغۇلغان يۇرتى خوتەنگە قايتىپ كەلگەن.
خوتەنگە كەلگەندىن كېيىن بىر مەدرىسەگە ئۇستازلىققا تەيىنلەنگەن. 1361 – يىلى مۇفتىي ۋە قازىلىق ۋەزىپىسىگە تەيىنلىنىپ، 1369 – يىلىغىچە شۇ ۋەزىپىنى ئىشلىگەن.
ئاندىن پەرز ھەج ۋە ھىجرەت قىلىشنى نىيەت قىلىپ، ئىككى ھەرەمگە قاراپ يولغا چىقىپ ئارزۇ – ئارمىنىغا يەتكەن.
ھىجرىيە 1373 – يىلى مەدىنە – مۇنەۋۋەردە ۋاپات بولۇپ، غەرقەد بەقىيئگە دەپنە قىلىنغان.
ئاللاھ بۇ كىشىگە رەھمەت قىلغاي! ئامىن.
ئەدىب ئۇستاز مۇھەممەد قاسىم ئەمىن تۈركىستانىينىڭ «بىر قىسىم تۇركىستان سەرخىللىرىنى تونۇشتۇرۇش / الإعلام لبعض رجالات تركستان» ناملىق كىتابىدىن «ساجىيە ئىسلام تەتقىقات مەركىزى» تەرجىمە قىلدى.
